سوره بقره / آیه 89

تجزیه

وَ: حرف عطف،مبني، غير عامل

لمّا: ازحروف جازمه وجوديه، شرطيه، زمانيه،دراينجا غير عامل ، نفي فعل ماضى، عمل جزم ان در فعل مضارع است

جَاءَ: فعل ماضى ،مفرد ، ثلاثى مجرد، ريشه جيءَ ،ناسالم، اجوف يائى ،مهموز اللام، مبنى ، لازم ،معلوم ،متصرف

هُمْ: ضمير متصل منصوبى ، جمع مذكر غائب، مبنى، معرفه، جامد،غيرمتصرف

كتابٌ:اسم ثلاثى مزيد، مصدر، مفردمذكر،ريشه كتب، سالم، نكره، معرب، جامد، منصرف، متصرف

مِن: حرف جر، مبنى ، عامل

عِندِ:اسم ثلاثى مجرد، اسم مكان ، مفرد مذكر ،ريشه عند، سالم معرفه به اضافه، معرب ،جامد، منصرف، متصرف

الله: ال زائدلازمه، مبنى ، غير عامل
اسم ثلاثى مجرد، مفرد مذكر، ناسالم ، معتل ، ریشه وَلَه ( مثال واوی) یا ریشه اَلَه ( مهموز الفاء) معرفه (علم) معرب، جامد ، منصرف، متصرف

مصدقٌ: اسم ثلاثی مزید، مفرد مذکر، ریشه صدق، سالم ،نکره، معرب ،مشتق( اسم فاعل) منصرف ، متصرف

لِ: حرف جر،مبنى، عامل

ما: موصول اسمى، مبنى، معرفه به صله ، جامد، غير متصرف

مَعَ: اسم دو حرفى، ريشه معو، ناسالم، معتل ، ناقص واوی، معرفه به اضافه، مبنی ،جامد، منصرف، غیر متصرف، دائم الاضافه

هُم: ضميرمتصل مجرورى، جمع مذكرغائب، مبنى، معرفه، جامد، غيرمتصرف

و: حرف عطف يا حاليه،مبنى ،غير عامل

كانوا: فعل ماضی ،جمع مذکر غائب، ثلاثی مجرد، ریشه کون، معتل، اجوف واوی، مبنی، لازم، معلوم، متصرف

من: حرف جر، مبنى ،عامل

قَبلُ: اسم ثلاثی مجرد، ظرف زمان، مفرد، مذکر، ریشه قبل، سالم ، نکره ،مبنی ،جامد، منصرف، متصرف

يَستَفتِحُون: فعل مضارع، جمع مذکر غائب، ثلاثی مزید( باب استفعال) ریشه فتح، صحیح، سالم، معرب، متعدی، معلوم، متصرف

عَلَى: حرف جر،مبنى،عامل

الذینَ: اسم موصول عام، جمع مذکر، مبنی، معرفه، جامد

کَفَروا: فعل ماضی، جمع مذکرغایب، ثلاثی مجرد، ریشه(کفر)، صحیح، سالم، مبنی، لازم، معلوم، متصرف

فَ: حرف عطف، مبنی، غیرعامل

لَمّا: از حروف جازمه وجودیه، شرطیه، زمانیه، غیر عامل، نفی فعل ماضی

جاءَ: فعل ماضی، مفرد مذکر غائب، از ماده(جیء)، ناسالم، مهمز اللام، معتل، اجوف یایی، مبنی، لازم، معلوم، متصرف

هُم: ضمیر متصل منصوبی، جمع مذکر غائب، مبنی، معرفه، جامد، غيرمتصرف

ما: اسم موصول اسمی، مبنی، معرفه، جامد، غيرمتصرف

عَرَفوا؛ فعل ماضی، جمع مذکر غائب، ثلاثی مجرد از ماده(عرف)، صحیح، سالم، مبنی، متعدی، معلوم، متصرف

کَفَروا: فعل ماضی، جمع مذکرغایب، ثلاثی مجرد، ریشه(کفر)، صحیح، سالم، مبنی، لازم، معلوم، متصرف

بِ: حرف جر، مبنی، عامل، مختص اسم

هِ: ضمیر متصل مجروری، مفرد مذکر غائب، مبنی، معرفه، جامد، غيرمتصرف

فَ: حرف استیناف، مبنی، غیرعامل

لَعنَتُ: اسم ثلاثی مزید، مصدر، مفرد، مونث، از ماده لعن، سالم، معرفه به اضافه، معرب، جامد، منصرف، غيرمتصرف

اللهِ: ال زائدلازمه، مبنى ، غير عامل، اسم ثلاثى مجرد، مفرد مذكر، ناسالم ، معتل، ریشه وَلَه ( مثال واوی) یا ریشه اَلَه ( مهموز الفاء) معرفه (علم) معرب، جامد، منصرف، متصرف

عَلی: حرف ج، مبنی، عامل، مختص اسم

الکافرین: ال: جنس یا استغراق یا موصول اسمی، مبنی، غیرعامل، مختص اسم

کافرین: اسم ثلاثی مزید، جمع مذکر، از ماده کفر: سالم، معرفه به ال، معرب، مشتق، صفت مشبهه، منصرف، متصرف

ترکیب

وَ: حرف عطف، مبنی بر فتح، غیر عامل

لَمَّا: ظرف متضمن معنای شرط یا حرف ربط ، مبنی بر سکون، غیر عامل

جَاءَ: فعل ماضي، مبنی بر فتح

هُمْ: ضمیر متصل و مبني، محلا منصوب، مفعولٌ به

كِتَابٌ: فاعل و مرفوع، علامت رفع ضمه ظاهری

مِنْ: حرف جرّ، مبنی بر سکون، عامل، محلی از اعراب ندارد.

عِنْدِ: اسم مجرور بحرف جرّ ،علامت جرّ کسره ظاهری

اللَّهِ: مضافٌ اليه و مجرور، علامت جرّ کسره ظاهری

مِنْ عِنْدِ اللهِ: جار و مجرور، متعلِّق به عامل مقدر ،نعت اول برای کتابٌ، محلا مرفوع بنابر تبعیت

مُصَدِّقٌ: نعت دوم برای کتابٌ و مرفوع به ضمه ظاهری بنابر تبعیت

لِ: حرف جرّ، مبنی بر کسر

مَا: اسم موصول و مبنی، محلا مجرور بحرف جرّ

مَعَ: ظرف و مبني

هُمْ: ضمیر متصل و مبني،مضافٌ اليه و محلا مجرور

مَعَهُمْ: ظرف و مضافٌ اليه، متعلق به عامل مقدر، صله برای “ما”

وَ: حرف عطف، مبنی بر فتح، غیرعامل

كَانُوا: فعل ماضي ناقص، مبنی بر ضم

و: ضمیر بارز و مبنی ،اسم کانوا و محلا مرفوع

مِنْ: حرف جرّ، مبنی بر سکون

قَبْلُ: ظرف و مبني، محلا مجرور بحرف جرّ

مِنْ قَبْلُ: جار و محلا مجرور، متعلِّق به “يَسْتَفْتِحُونَ”ضمیر بارز و مبنی “واو” فاعل و محلا مرفوع

عَلَى: حرف جرّ، مبنی بر سکون

الَّذِينَ: اسم موصول و مبنی ، محلا مجرور بحرف جرّ

عَلَى الَّذِينَ: جار و محلا مجرور، متعلِّق به”يَسْتَفْتِحُونَ”

كَفَرُوا: فعل ماضي، مبنی بر ضم/ ضمیر بارز و مبنی “واو” فاعل و محلا مرفوع/ جمله فعليه صله برای “الَّذِينَ”

فَ: حرف عطف، مبنی بر فتح

لَمَّا’: ظرف متضمن معنای شرط یا حرف ربط و مبني بر سکون

جَاءَ: فعل ماضي، مبنی بر فتح

هُمْ : ضمیر متصل و مبني، محلا منصوب، مفعولٌ به

مَا: اسم موصول و مبنی، فاعل و محلا مرفوع

عَرَفُوا: فعل ماضي، مبنی بر ضم/ ضمیر بارز و مبنی “واو” فاعل و محلا مرفوع/ جمله فعليه صله برای “ما”

كَفَرُوا: فعل ماضي، مبنی بر ضم/ ضمیر بارز و مبنی “واو” فاعل و محلا مرفوع

بِ: حرف جرّ، مبنی بر کسر

هِ: ضمیر متصل و مبني ، محلا مجرور بحرف جرّ

بِهِ: جار و محلا مجرور، متعلِّق به “كَفَرُوا”

فَ: حرف استیناف، مبنی بر فتح، غیر عامل

لَعْنَةُ: مبتدا و مرفوع به ضمه ظاهری

اللّهِ: لفظ جلاله، مضافٌ اليه و مجرور به کسره ظاهری

عَلَى: حرف جرّ، مبنی بر سکون

الْكَافِرِينَ: اسم مجرور بحرف جرّ ،علامت جرّ “یاء”

عَلَى الْكَافِرِينَ: جار و مجرور، متعلِّق به عامل مقدر، خبر و محلا مرفوع

اعراب جملات

۱- لَمّا جاءَهُم کتابُ: جمله فعلیه، مستانفه، محلی از اعراب ندارد.
۲- مِن عِندِالله: شبه جمله جار و مجرور با متعلق محذوف، نعت برای کتاب و محلا مرفوع
۳- مَعَ: شبه جمله، ظرف با متعلق محذوف، صله برای ما، محلی از اعراب ندارد.
۴– کَفَروا به: جمله فعلیه مقدر، جواب شرط لمّا و محلی از اعراب ندارد.
۵- کانوا مِن قَبلُ یَستَفتِحونَ: جمله فعلیه، معترضه و محلی از اعراب ندارد.
۶- یَستَفتحونَ: جمله فعلیه، خبر کانوا و محلا منصوب
۷- کَفَروا: جمله فعلیه، صله برای الذین و محلی از اعراب ندارد.
۸- لَمّا جاءَهم: جمله فعلیه، عطف به مستانفه و محلی از اعراب ندارد.
۹- عَرَفوا: جمله فعلیه، صله برای ما و محلی از اعراب ندارد.
۱۰- کفروا به: جمله فعلیه، جواب لمای شرطیه و محلی از اعراب ندارد.
۱۱- لعنت الله علی الکافرین: جمله اسمیه، مستانفه و محلی از اعراب ندارد.
۱۲- علی الکافرین: شبه جمله، جار و مجرور با متعلق محذوف خبر و محلا مرفوع

موضوع : اقسام لَمّا

لَمّا از حروفی است که به سه شکل می آید:

۱-حرف جزم: که بر سر فعل مضارع می آید و معنای آن را به ماضی نقلی منفی تبدیل می‌کند.

۲- حرف استثناء به معنای الّا

۳-لمّای ظرفیه: بر سر فعل ماضی می‌آید و متضمن معنای شرط است و جواب آن به ۳ صورت می آید:

الف:فعل ماضی

ب:جمله اسمیه مقترن به اذای فجائیه

ج:فعل مضارع که به تأویل ماضی می‌رود

در آیه ۸۹ بقره«لَمّا»بر سر فعل ماضی آمده و متضمن معنای شرط است و جواب آن هم فعل ماضی است.