سوره بقره / آیه 51

تجزیه

وَ:حرف عطف، مبنی، غیرعامل

إِذْ:اسم زمان، دو حرفی، مبنی، معرفه، جامد، غیر متصرف

واعَدْنَا :فعل ماضی، متکلم مع الغیر، ثلاثی مزید، باب مفاعله، ریشه (وعد) ناسالم، معتل، (مثال واوی)، مبنی، متعدی، معلوم، متصرف

مُوسَى:اسم ثلاثی مزید، مفرد مذکر، معرفه، معرب، جامد، غیرمنصرف، (علم: عجم) متصرف

أَرْبَعِينَ :اسم ثلاثی مزید، از اسماء اعداد عقود، جمع مذکر، از ماده ربع، سالم، معرب، جامد، منصرف، متصرف

لَيْلَةً :اسم ثلاثی مزید، اسم ذات، مفرد، مؤنث مجازی، ریشه لیل، ناسالم (معتل اجوف یایی) نکره، معرب، جامد، منصرف، متصرف

ثُمَّ:حرف عطف، مبنی، غیرعامل، مشترک بین اسم و فعل

اتَّخَذْتُمُ :فعل ماضی، جمع مذکر مخاطب، ثلاثی مزید باب افتعال، ریشه اَخَذَ، ناسالم، (مهموزالفاء)، مبنی، متعدی، معلوم، متصرف

الْعِجْلَ:ال تعریف عهد ذهنی، مبنی، غیرعامل، مختص اسم،
،
عجل: اسم ثلاثی مجرد، مفرد مذکر، ریشه (عجل) سالم، معرفه به ال، معرب، جامد، منصرف، متصرف

مِنْ :حرف جر، مبنی، عامل، مختص اسم

بَعْدِ:اسم ثلاثی مجرد، اسم زمان، مفرد مذکر، ریشه (بعد)، سالم، معرفه به اضافه، معرب، جامد، منصرف، متصرف

هِ:ضمیر متصل مجروری ، مفرد مذکر غایب، مبنی، معرفه، جامد، غیرمتصرف

وَ:حرف حالیه، مبنی، غیرعامل

أَنْتُمْ :ضمیر منفصل مرفوعی، جمع مذکر مخاطب، مبنی، معرفه، جامد، غیرمتصرف

ظَالِمُونَ:اسم ثلاثی مزید، جمع مذکر، ریشه ظلم، سالم، نکره، معرب، مشتق، اسم فاعل، منصرف، متصرف

ترکیب

وَ:حرف عطف، مبنی بر فتح، محلی از اعراب ندارد.

إِذْ :مفعول به و محلاً منصوب برای اذکروا مقدر

وَاعَدْنَا :فعل ماضی، مبنی برسکون، ضمیر متصل و بارز (نا) مبنی و محلاً مرفوع، فاعل

مُوسَى :مفعول به اول و تقدیراً منصوب

أَرْبَعِينَ :مفعول به دوم و منصوب به یاء (اعداد عقود)

لَيْلَةً :تمییز برای اربعین، مبنی بر فتح، محلی از اعراب ندارد.

ثُمَّ :حرف عطف، مبنی بر فتح، محلی از اعراب ندارد.

اتَّخَذْتُمُ :فعل ماضی، مبنی بر سکون، غیرمتصل و بارز، تُم، مبنی و محلاً مرفوع، فاعل از افعال دو مفعولی

الْعِجْلَ :مفعول به و منصوب به فتحه ظاهری

مِنْ :حرف جر، مبنی بر سکون، محلی از اعراب ندارد.

بَعْدِ:اسم زمان، مجرور به حرف جر

مِنْ بَعْدِ:جار و مجرور متعلق به اتخذتم

هِ:ضمیرمتصل، مبنی بر کسر، محلاً مجرور ، مضاف الیه

وَ:حرف حالیه، مبنی بر فتح محلی از اعراب ندارد.

أَنْتُمْ :ضمیر منفصل مبنی بر سکون، مبتدا و محلاً مرفوع

ظَالِمُونَ:خبر و مرفوع، علامت رفع واو

اعراب جملات:

ِإِذْ وَاعَدْنَا مُوسَى: عطف به آیات قبل (جواب ندا) محلی از اعراب ندارد.
وَاعَدْنَا مُوسَى أَرْبَعِينَ لَيْلَةً: جمله فعلیه، مضاف الیه برای «إذ» و محلا مجرور.
اتَّخَذْتُمْ الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ: جمله فغلیه، عطف به «وَاعَدْنَا» محلا محرور.
وَأَنْتُمْ ظَالِمُونَ: جمله اسمیه، حال برای فاعل «اتَّخَذْتُمْ» و محلا منصوب.

سؤال:معنای کاربردی حرف «ثم» چیست و مفید چه امری می باشد؟ «ثم» حرف عطف است و برای تراخی و تأخیر به کار می رود و مقید سه امر است: الف) تشریک در حکم، ب) ترتیب ج) مهلت

نکته بلاغی: صیغه مفاعله در واعدنا به معنای مشارکت نیست زیرا معنای مشارکت طرفین را در بر ندارد بلکه به معنی ثلاثی مجرد یعنی «واعدنا» می باشد.

مؤسسه نورالیقین

مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی