موضوع : نسبت فرزند دادن به خدای سبحان
خداوند متعال در آیه ۲۶ از سوره مبارکه انبیاء می فرماید:”وَقَالُوا اتَّخَذَ الرَّحْمَنُ وَلَدًا سُبْحَانَهُ بَلْ عِبَادٌ مُكْرَمُونَ”و گفتند [خداى] رحمان فرزندى اختيار كرده منزه است او بلكه [فرشتگان] بندگانى ارجمندند.
با سیر در آیات قران کریم می بینیم که یهود،نصارا و مشرکان به خداوند نسبت فرزند دادند
یهود گفتند:عزیرپسرخداست
نصارا حضرت مسیح علیه السلام را پسر خدا می دانستند
و مشرکان معتقد بودند که فرشتگان دختران خدا هستند
علامه طباطبایی رحمه الله علیه در تفسیر المیزان می گوید:از ظاهر سیاق برمی آید که این جمله حکایت کلام بت پرستان است که می گفتند :ملائکه فرزاندان خدا هستند و به همین جهت مراد از “عباد مکرمون” نیز ملائکه است
خداوند متعال با جمله “سبحانه” خود را منزه از فرزند داشتن کرده بعد با اضراب حال ملائکه را بیان کرده که بندگانی مکرمند
و چون جمله “لایسبقونه بالقول…”در آیه بعدی کمال عبودیت ملائکه ،از حیت آثار و صفای آن از حیث خواص است و نیز چون قبلاً آنان را عباد نامید در نتیجه مراد از اکرام ملائکه اکرامشان به خاطر همان عبودیت بوده نه به غیر آن بنابراین برگشت معنا به این می‌شود که ملائکه بندگانی هستند دارای حقیقت معنا می‌باشد آن این است که هرگز در سخن از خدا سبقت نمی‌گیرند با وجود اینکه می موجودات دارای شعور عباد و بندگان خدا هستند در این عبارت خواست بفهماند که ملائکه عبودیتی دارند که خدا به ایشان کرامت کرده و این موهبت عطیه‌ای است الهی پس خود را جز بنده نمی‌بینند
سپس خداوند متعال اوصاف فرشتگان را در شش قسمت بیان می‌کند که مجموعاً دلیل روشنی است بر نفی فرزند بودن آنهاست
1- آنها بندگانی بندگان خدا هستند
2- بندگانی شایسته و گرامی داشته اند
3- آنها آنقدر مؤدب و تسلیم و سر به فرمان خدا هستند که هرگز در سخن گفتن بر او پیشی نمی‌گیرند
4- از نظر عمل نیز آنها تنها فرمان او را اجرا می‌کنند
5-آنها که بندگان گرامی و شایسته خدا هستند برای نیازمندان شفاعت می‌کنند ولی باید توجه داشت هرگز برای کسی شفاعت نمی‌کنند مگر اینکه بدانند خدا از او خشنود است و اجازه شفاعت او را داده است
6- به خاطر همین معرفت و آگاهی آنها از خدا می‌ترسند و تنها خشیت او را به دل راه می‌دهند
موضوع :فرزند حقیقی یا فرزند خواندگی
آیا منظور از فرزند داشتن خداوند فرزند حقیقیست یا فرزند خواندگی ⁉️
اگر منظور مشرکان فرزند حقیقی باشد که لازمه آن جسم بودن خداوند است و اگر فرزند خواندگی که در میان عرب معمول بوده است آن نیز دلیل بر ضعف و احتیاج است و اصولاً کسی نیاز به فرزند دارد که فانی می‌شود برای بقای نسل ، کیان و آثار او باید فرزندش حیات او را در دراز مدت ادامه دهد یا برای عدم احساس تنهایی و انس گرفتن یا کسب قدرت است ا یک موضوع بی‌نیاز خداست فرزند برای او معنی ندارد
موضوع : احاطه علمی خدا
درباره علم در عبارت ” يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ “سه نظر بیان شده است
1- خداوند هم اعمال امروز و آینده آنها را می‌داند و هم اعمال گذشته را
2- هم از دنیای آنها آگاه است هم از آخرتشان
3- هم به قبل از وجودشان آگاه است و هم به بعد از وجودشان
فرشتگان از این موضوع آگاهند که خدا به آنها احاطه علمی دارد و همین عرفان سبب می‌شود که آنها نه سخنی قبل از او بگویند و نه از فرمانش سرپیچی کنند بنابراین ما انسان‌ها نیز در اثر توجه و نظارت به علم الهی به اعمال و رفتار خودمان بیشتر دقت کرده از انجام گناه و اشتباه در پبشگاه خداوند شرمنده خواهیم شد
توجه به علم الهی رمز تقواست
موضوع :مشمولین شفاعت فرشتگان
با توجه به عبارت”وَلَا يَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَى”
مسلماً خشنودی خداوند و اجازه دادن او بی‌دلیل نمی‌تواند باشد حتماً به خاطر ایمان راستین و یا اعمالی است که پیوند انسان را با خدا محفوظ می‌دارد به تعبیر دیگر انسان ممکن است آلوده گناه شود ولی اگر رابطه خویش را با پروردگار و اولیای الهی به کلی قطع نکند امید شفاعت درباره او هست اما اگر پیوندش را از نظر خط فکری و عقیدتی به کلی برید و یا از نظر عملی آنقدر آلوده شده بود که لیاقت شفاعت را از دست داد در این موقع هیچ پیامبر مرسل و یا فرشته مقربی شفاعت او نخواهد کرد
فلسفه شفاعت
در خصوص بحث شفاعت و اختلاف نظری که بین شیعیان و اهل سنت درباره شفاعت وجود دارد این این مطلب به ذهن می‌رسد که آیا شفاعت باعث جسارت و جرات گناهکار نمی‌شود در پاسخ باید گفت شفاعت یک مکتب انسان ساز است وسیله‌ای است برای بازگرداندن آلودگان از نیمه راه و جلوگیری از یاس و ناامیدی که خود عامل عاملی است برای غرق شدن در گناه و انحراف
بازتاب ایمان و اعتقاد به شفاعت
ایمان به این گونه شفاعت سبب می‌شود افراد گناهکار رابطه خویش را با خدا پیامبران و امامان قطع نکنند همه پل‌ها را پشت سر خود ویران ننمایند و خط بازگشت را حفظ کنند
پاسخ عقیده باطل مشرکان
گروهی از مشرکان معتقد بودند ما فرشتگان را عبادت می‌کنیم تا در پیشگاه خدا برای ما شفاعت کنند قرآن کریم در دو آیه این مطلب را بیان می‌کند و می‌فرماید:
1- وَيَقُولُونَ هَٰؤُلَاءِ شُفَعَاؤُنَا عِنْدَ اللَّه(یونس /۱۸)
2- مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونَا إِلَى اللَّهِ زُلْفَىٰ (زمر /۳)
آنها پرستش ملائکه را چنین توجیه می‌کردند که این‌ها شفیعان ما نزد خدا هستند و ما آنها را پرستش نمی‌کنیم مگر برای اینکه مایه تقرب ما در پیشگاه خداوند هستند در حالی که با توجه به آیه مورد بحث شفاعت ملائکه شامل حال کسانی می‌شود که خداوند از آنها راضی باشد و ارتضاء به معنای داشتن دین صحیح و مورد رضای خداست چون خدا می فرماید : “إِنَّ اللَّهَ لَا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَٰلِكَ لِمَنْ يَشَاءُ”
بنابراین با توجه به آیات مذکور مسلماً مشرکان مورد شفاعت ملائکه واقع نمیشوند زیرا در آیه ۴۸ سوره نساء می‌فرماید قطعاً خدا گناه شرک را نمی‌آمرزد و مشرکان ملائکه را شریک خدا قرار می‌دادند و به این ترتیب مشمول شفاعت واقع نمیشوند
موضوع : رتق و فتق آسمانها و زمین
رتق و فتق در معنا مقابل هم هستند راغب در مفردات گفته کلمه رتق به معنی ضمیمه کردن و به هم چسباندن دو چیز است خواه اینکه در اصل خلقت به هم چسبیده باشند
موضوع : برهان توحید خدای تعالی در ربوبیت و تدبیر عالم
علامه طباطبایی رحمت الله علیه می‌فرماید آیه ۳۰ و آیات سه گانه بعد از آن برهان بر توحید خدای تعالی در ربوبیت و تدبیر عالم است که به مناسبت اینکه کلام منجر به توحید خدا و نفی الوهیت ملائکه شد در اینجا مطرح شده است
⁉️ منظور از رتق و فتق آسمانها چیست مفسران سخنان بسیاری در این باره گفته‌اند که از میان آنها سه تفسیر نزدیک‌تر به نظر می‌رسد
1- منظور از به هم پیوستگی آسمان و زمین اشاره به آغاز خلقت است که طبق نظر دانشمندان مجموعه این جهان به صورت توده واحد عظیمی از بخار سوزان بود که بر اثر انفجارات درونی و حرکت تدریجا تجزیه شد و کواکب و ستاره‌ها از جمله منظومه شمسی و کره زمین به وجود آمد و باز هم جهان در حال گسترش است
2- منظور از پیوستگی یکنواخت بودن مواد جهان است به طوری که همه در هم فرو رفته بود و به صورت ماده واحدی خودنمایی می‌کرد اما با گذشت زمان نباید از هم جدا شدند و ترکیبات جدیدی پیدا کردند و انواع مختلف گیاهان حیوانات و موجودات دیگر در آسمان و زمین ظاهر شدند مجوداتی که هر یک نظام مخصوص و آثار و خواص ویژه‌ای دارند و هر کدام نشانه‌ای از عظمت پروردگار و علم و قدرت بی‌پایانش هستند
3- منظور از به هم پیوستگی آسمان این است که در آغاز بارانی نمی‌بارید و به هم پیوستگی زمین این است که در آن زمان گیاهی نمی‌روید اما خدا این هر دو را گشود از آسمان باران نازل کرد و از زمین انواع گیاهان را رویاند
موسسه نورالیقین
مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی