استاد آل مرتضی در ادامه مباحث مربوط به توحید در سوره انبیا در روز ششم ماه مبارک رمضان به شرح و بیان تفسیر پرداختند.
أَوَلَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ أَفَلَا يُؤْمِنُونَ ﴿۳۰﴾
نظم کل عالم ،ناظم حکیم را برای کل عالم اثبات می کند.
در واقع مقدمات تجربی کمک به برهان عقلی دارد. وقتی خالقیت خداوند اثبات شود به دنبال آن ربوبیّت خداوند اثبات میشود .
ما از نظم تجربی در عالم هم استفاده میکنیم خداوند خالق همه جهان است.
در برابر این همه نعمت و مخلوقات برای انسان باید شکر خالق و تنها منعم خود را به جا آورد.
انسان اشرف المخلوقات است و خداوند همه موجودات را مسخر و کمک کننده انسان قرار داد تا در سیر تکاملی خود به سوی خداوند موفق باشد.
برهانهای عقلی و تجربی توحید الوهیت حقتعالی در آیات سوره انبیا و ملک به چه ترتیب انعکاس یافته است؟
در آیه ۲۲سوره انبیا یک قیاس استثنایی بکار رفته است.
قیاس یکی از انواع حجت است که دو نوع دارد:
1- قیاس اقترانی
مانند:
صغری: آهن فلز است.
کبری: فلزات در گرما منبسط می شوند.
نتیجه: آهن در گرما منبسط می شود.
2- قیاس استثنایی
مقدمه اول: اگر خورشید طلوع کند روز خواهد بود.
مقدمه دوم: الان خورشید طلوع کرده است.
نتیجه: الان روز است.
تفاوت این دو قیاس در این است که قیاس اقترانی از دو مقدمه خبری تشکیل شده است و نتیجه قیاس در مقدمات پخش شده است. اما در قیاس استثنایی یکی از مقدمات جمله شرطیه است و نتیجه مطابق یا مخالف یکی از مقدمات خواهد بود.
برهان تمانع در این آیه در قالب قیاس استثنایی بیان شده است با این عبارت:
مقدمه اول: اگر خدای دیگری وجود داشت زمین و آسمان فاسد می شدند.
مقدمه دوم: الان زمین و آسمان فاسد نشدند.
نتیجه: پس خداوند واحد است.
این برهان بر اساس بطلان تالی که معلول است، مقدم که علت است را اثبات کرده است.
با این توضیح مقدمه اول این برهان یک جمله شرطیه است که دارای دو جزء مقدم و تالی است که مقدم، علت تالی است.
مقدم: اگر خدای دیگری وجود داشت(این علت برای فساد زمین است.)
تالی: زمین و آسمان فاسد می شدند.(معلول چند خدایی)
بنابراین از نبود معلول، عدم علت یعنی خلاف مقدم و اله واحد نتیجه گیری می شود.
در حقیقت این برهان بیان می کند علت عدم فساد زمین معلول و نشانه یکتایی پروردگار جهانیان است.
نکته اول: مهمترین راه برای اثبات توحید همین نظم عالم است. برهان عقلی را خدا در آیه لَوْ كَانَ فِيهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا ۚ فَسُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا يَصِفُونَ بازگو فرمود که با کمک گرفتن از نظم عالم گذشت. اما برهان تجربی قرآن در نظم خاص جهان است تدبیر چنین جهانی به دست مدبر و ناظم است.
نکته دوم: مقدمه قیاس استثنایی در آیه لَوْ كَانَ فِيهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا و استثنای تالی به صورت شفاف در آیات ،”مَا تَرَى فِی خَلْقِ الرَّحْمَنِ مِنْ تَفَاوُتٍ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَى مِنْ فُطُورٍ ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ کَرَّتَیْنِ یَنْقَلِبْ إِلَیْکَ الْبَصَرُ خَاسِئًا وَهُوَ حَسِیرٌ “( ۳و ۴ ملک) یاد شده است.ولی در سوره انبیا برای روشنتر شدن استثنای تالی در همین سوره مبارکه انبیا آیات ۳۰ به بعد در چند آیه درباره نظم عالم سخن می‌گوید:
أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ أَفَلَا يُؤْمِنُونَ ۳۰
وَجَعَلْنَا فِي الْأَرْضِ رَوَاسِيَ أَنْ تَمِيدَ بِهِمْ۳۱
وَجَعَلْنَا فِيهَا فِجَاجًا سُبُلًا لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ۳۱
وَجَعَلْنَا السَّمَاءَ سَقْفًا مَحْفُوظًا وَهُمْ عَنْ آيَاتِهَا مُعْرِضُونَ ۳۲
وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ۳۳
آیه ۳۰ می‌تواند بیانگر برهان تجربی توحید در قبال برهان عقلی باشد.
امام علی (ع) :اللَّهُمَّ إِنَّكَ آنَسُ الْآنِسِينَ لِأَوْلِيَائِكَ وَ أَحْضَرُهُمْ بِالْكِفَايَةِ لِلْمُتَوَكِّلِين
وَهُمْ عَنْ آيَاتِهَا مُعْرِضُونَ : با توجه به این همه آثار خلقت و ربوبیبت باز از روی لجاجت هم اعراض می کنند
انسان تنها با قلب سلیم به بهشت می رود.خوبی در برابر خوبیست (هَلْ جَزَاءُ الْإِحْسَانِ إِلَّا الْإِحْسَانُ 60 رحمن)
اما در برابر بدی هم نباید بدی کرد.
امام علی علیه السلام : «لا يَحوزُ الغُفْرانَ إلاّ مَن قابَلَ الإساءَةَ بالإحْسانِ؛ آمرزش را به دست نياورد، مگر كسى كه بدى را با نيكى پاسخ دهد.»
حضرت سیدالشهدا(ع) فرموده‌ند: «إِنْ لَمْ یکنْ لَکمْ دِین؛ فَکونُوا أَحْرَاراً فِی دُنْیاکم»
انسان‌ها که به شما ظلم میکنند دو گونه هستند:
۱. اشتباه کردند باید گذشت کرد.
۲. یک انسان متکبر و لجوج که عامدانه ظلم میکند. که حتی با لسان عفو و گذشت نیز از ظلم روی برنمی‌گردانند.
از خدا بخواهیم عیب‌هایشان را درک کنند و دارای بصیرت باشند.
در حقیقت درک درستی ندارند و گرنه اینگونه نمی‌کنند.
پیامبر اکرم (ص) :اللَّهُمَّ اغفِرْ لِقَومِي فإنّهُم لا يَعلَمُونَ
ما نیاز به شناخت خدا داریم.شناخت خداوند ازطریق یادگیری دلایل عقلی و نقلی برای اثبات خداوند است. که با این شناخت قوی میشوم و پیشرفت میکنم.اگر عده ای اعراض میکنند خدا را نشناخته اند.
راه مستقیم پر از خطر و سختی هاست و صبر و تحمل میخواهد.
پیامبر اکرم (ص) : حُفَّتِ الْجَنَّةُ بِالْمَکَارِهِ، وَحُفَّتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ
پس طرز فکر خود را عوض کنیم از مشکلات نترسیم و به جلو و به سمت تعالی حرکت کنیم.
نماز و روزه را با عشق و حضور قلب برپا داریم و عاشق خدا و اهل بیت باشیم.
إِنَّنِي أَنَا اللَّهُ لَا إِلٰهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِي وَ أَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي ( 14 طه)
هرچه علم پیشرفت میکند انسان به قدرت خدا بیشتر پی می‌برد آثار خداوند متعال در همه جا هویداست داشتن چنین خدایی روحیه و دلگرمی بسیاری به ما میدهد.
چگونه خدا را بشناسیم؟
از طریق
- تدبر در قرآن
- در آثار خدا
- در طبیعت آسمان و زمین
آری عالم با همه ظلم ها و ستمها دچار خللی نشد اله شما یکتاست.
اشاعره و مفوضه در توحید طریق اشتباه رفتند.خدا لحظه ای ما را رها نمی‌کند و تدبیر امور ما را دارد. انسان اگر میخواهد در سیر به سوی کمال و تعالی برسد نباید اعمال خود را بزرگ ببیند چرا که این امر حجاب روی حجاب بین او و معبود میشود و سقوط میکند.
آیه ۳۴
وَمَا جَعَلْنَا لِبَشَرٍ مِنْ قَبْلِكَ الْخُلْدَ أَفَإِنْ مِتَّ فَهُمُ الْخَالِدُونَ:و پيش از تو براى هيچ بشرى جاودانگى [در دنيا] قرار نداديم آيا اگر تو از دنيا بروى آنان جاويدانند.
مشرکان می‌گفتند پس از مرگ پیامبر همه چیز پایان می‌یابد و گاه و گاه چنین می‌پنداشتند این مرد باید چون خاتم پیامبران است هرگز نمیرد تا حافظ آیین خود باشد بنابراین مرگ او در آینده در آینده دلیلی خواهد بود بر بطلان ادعای او
که قرآن در این آیه به آنها پاسخ میدهد و بیان می‌دارد این قانون تغییر ناپذیر آفرینش است که هیچکس
زندگی جاویدان ندارد به علاوه جاودانگی مذهب نیازی به پاسداری دائمی پیامبر ندارد.
اسلام آیینی زنده و پویاست که بر اساس حرکت درونیش پیش می‌رود. خداوند حافظ دین است.
دشمن برای صد سال آینده برنامه ریزی کرده و انواع انحرافات ترویج میدهد ما داریم چه کار میکنیم؟؟؟
موسسه نورالیقین
مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی