مدرس : خانم مددی
سوره انبیاء
آیه ۹۸:
إِنَّكُمْ وَمَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ أَنتُمْ لَهَا وَارِدُونَ
[ ﺑﻪ ﺁﻧﺎﻥ ﮔﻮﻳﻨﺪ : ] ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﺷﻤﺎ ﻭ ﻣﻌﺒﻮﺩﺍﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻱ ﺧﺪﺍ ﻣﻰ ﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻳﺪ ، ﻫﻴﺰمِ ﺩﻭﺯﺧﻴﺪ [ ﺑﻲ ﺗﺮﺩﻳﺪ ] ﺷﻤﺎ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻭﺍﺭﺩ ﺧﻮﺍﻫﻴﺪ ﺷﺪ .
مروری بر آیه ۹۸
جریان معاد در سوره مبارکه انبیا و سایر سور مکی به‌عنوان یکی از عناصر محوری آن سوره است که بعد از بیان وحی و نبوت و گزارش کوتاهی از سیره‌ی برخی از انبیا، جریان معاد را ذکر فرمودند:
که در آن صحنه، مشرکان و بت‌های آنها به جهنم انداخته می‌شود.
در ادامه میفرماید شما بر آنها وارد می‌شوید
خدایان‌تان با آتشی که از وجودشان برمی‌خیزد از شما پذیرایی می‌کنند.
این خود یک نوع عذاب و مجازاتی برای بت‌پرستان است، تا ببینند در آتشی که از بتهایشان زبانه می‌کشد، می‌سوزند.
به چه علت خداوند، بت پرستان را به وسیله بتهایشان عذاب میکند؟
خداوند آنها را با بتهایشان عذاب میکند چون بتها را جایگزین خدا کردند.
درواقع این تحقیری است برای آنها که به چنین موجودات بی‌ارزشی پناه می‌بردند
سوزاندن بتها در جهنم برای عذاب شدید کفار در جهنم می‌باشد. چرا که بت‌های سنگی و چوبی عذاب نمی‌بینند ولی برای تعذیب بت‌پرستان آنها را وارد جهنم می‌کنند.
در این آیه دلایل به جهنم بردن بتها و بت‌پرستی را اینگونه بیان میکند: شما این بتها را تقدیس می‌کردید و این بتها را گرامی می داشتید. این بتها همراه شما همچون قطعه‌های هیزم بی‌ارزش یکی پس‌از دیگری در جهنم پرتاب می‌شوید.
آیه 99:
لَوْ كانَ هؤُلاءِ آلِهَةً ما وَرَدُوها وَ كُلٌّ فِيها خالِدُونَ؛ اگر اينها خدايان (واقعى) بودند، وارد آن (دوزخ) نمى‌شدند، در حالى كه همگى براى هميشه در آن ماندگار خواهند بود.
موضوع: اله نبودن بتها
مشرکان و بت هایشان یعنی عابد و معبود هیزم دوزخند و در آتش افکنده میشوند.
همان خدایانی که این‌ها پرستش می‌کردند و خیال می‌کردند سپر بلا و حل مشکلاتشان است باعث عذاب جاودانه آنها شدند
با توجه به عمر محدود بت پرستان، چرا انها دچار عذاب جاودانه میشوند؟
زیرا بت‌پرستی در وجود آنها ملکه شده است.
اگر دوباره زنده شوند باز هم بت‌پرست خواهند بود.
آیه مورد نظر بیان چه کسانی می باشد؟
این جمله را یا خود بت‌پرستان می‌گویند که معبودهای ما اله نبودند. فاعترفوا بذنبهم فسحقًا لأصحاب السعیر(ملک/11) پس به گناهان خود اعتراف می‌کنند . برای این‌که این اگر این‌ها الهه بودند ما به شفاعت آنها دل‌بسته بودیم الان آنها مثل ما می‌سوزند.
یا فرشتگان صحنه عذاب به کفار می‌گویند که دیدید این‌ها سمتی نداشتند اگر اله بودند که نمی‌سوختندـ
پیام آیه: به غیر خدا دل نبندیم و سرنوشت خود را به خدایان دروغ و عاجز گره نزنیم.
در همین زمان افرادی را می‌بینیم که زندگی غربی‌ها برایشان آمال و آرزویی است که انگار آن را برای خودشان بتی قرار داده‌اند که حتی نمی‌توانند تحمل کنند کسی بر علیه آنها حرفی بزند.
آیه 100:
لَهُمْ فِيها زَفِيرٌ وَ هُمْ فِيها لا يَسْمَعُونَ ؛براى آنان در دوزخ، ناله‌ها ونعرهاست و آنان در آنجا (هيچ پاسخى) نمى‌شنوند.
موضوع اصلی: فرجام عذاب‌آور بت‌پرستان
موضوع فرعی اول: تبیین مفهوم زفیر
این آیه درباره وضع دردناک عابدان گمراه دربرابر معبودان بی‌ارزش میفرماید آنها در دوزخ فریادها و ناله‌های دردناک دارند« لَهُمْ فِيها زَفِيرٌ»
واژه زفیر به چه معناست؟
زفیر از ریشه زَفر،به معنای فریاد کشیدنی است که با بیرون فرستادن نفس توأم باشد.
واژه زفیر در قرآن
در کتاب‌های تفسیری و لغوی برای زفیر معانی مختلفی بیان‌شده است:
راغب در مفردات: زفیر به‌معنای نفس کشیدن پی‌درپی است به‌نحوی که سینه بالا بیاید.
علامه طباطبایی در المیزان می‌فرمایند: منظور از واژه زفیر در قرآن آنست که اهل دوزخ نفس‌های خود را در سینه فرو بردند با بلند کردن صدا به گریه و ناله آن را برمی‌گردانند و ناله آنها از شدت حرارت آتش و بزرگ مصیبت و گرفتاری است.
علامه جوادی آملی: زفیر بدین معناست که ناله دوزخیان به نفس‌نفس می‌افتد؛ لیکن نفس وقتی‌که فرومی‌رود اگر برنیاید خفه میکند، بدین‌سان خدای سبحان حالت فرو رفتن را یاد میفرماید و از برآمدن نفس سخنی به میان نمی‌آورد که گونه‌ای خفگی و عذاب است. دم و بازدم دو نعمت الهی‌اند ولی زفیر و شهیق به معنای دم و بازدم غیرعادی و در حال غم و اندوه است.
این واژه در قرآن کریم ۳ مرتبه و در تمام موارد در ارتباط با کفار و مشرکان اهل جهنم به‌کار گرفته شده‌است.
1- ( ۱۰۶ هود) فَأَمَّا الَّذِينَ شَقُوا فَفِي النَّارِ لَهُمْ فِيهَا زَفِيرٌ وَشَهِيقٌ؛ و اما كسانى كه تيره بخت شده اند در آتش فرياد و ناله اى دارند .
2- ( ۱۲ فرقان) إِذَا رَأَتْهُمْ مِنْ مَكَانٍ بَعِيدٍ سَمِعُوا لَهَا تَغَيُّظًا وَزَفِيرًا، هنگامي كه اين آتش آنها را از دور ميبيند صداي وحشتناك و خشم آلود او را كه با نفس زدن شديد همراه است ميشنوند.
3- و همچنین آیه ۱۰۰ انبیا (آیه مورد بحث)
در خطبه ۱۹۳ نهج‌البلاغه نیز زفیر به‌معنای صدای زبانه‌ی آتش جهنم آمده‌است.
….. و ظنوا انَّ زفیر جهنمَّ و شهیقها فی اصول آذانهم… گویا پرهیزگاران صدای بر هم خوردن شعله‌های آتش در گوششان طنین افکن است.
نکته لطیف درباره نفس از زبان امیر المؤمنین حکمت ۷۴:
«نَفَسُ المَرْءِ خُطَاهُ إلى أجَلِه» انسان با هر نفسى يك قدم بسوى مرگ نزديك مي‌شود.
موضوع فرعی دوم: ناشنوا بودن مشرکان در دوزخ
یکی دیگر از مجازات‌های دردناک آنها در جهنم این است که چیزی نمی‌شنوند« وهم فیها لا یسمعون»
نظرات مفسران:
1- اشاره به این است که آنها سخنی که مایه سرور و خوشحالی ایشان باشد، مطلقاً نمی‌شنوند و تنها مستمع ناله‌های جان‌کاه دوزخیان و فریادهای فرشتگان عذاب هستند. 2- آنها را در تابوت‌های آتشین می‌گذارند که مطلقاً صدای کسی را نمی‌شنوند گویی تنها آنها در عذاب‌اند و این مایه مجازات بیشتری است چرا که انسان گروهی را هم زندان خود ببینند مایه‌ی تسلی خود او است.
کوری و کری دنیا و آخرت با هم تفاوت دارد
در دنیا نابینا نه منظره زیبا می‌بیند و نه منظره زشت، همچنین کرِ دنیایی هیچ حرف خوب و بد را نمی‌شنوند
ولی دوزخیان کور و کر از دیدن مناظر خوب و سخنان خوب محروم‌اند، اما سخنان تلخ و مناظر زشت را درک می‌کنند.
در حقیقت همه این‌ها نتیجه کار خود انسان است که چیزهای خوب را نمی‌بیند و نمی‌شنود.
نظیر آن‌چه در آیه ۱۲۶ سوره طاها میفرماید: ما هیچ کاری نکردیم هر طوری که در دنیا بودید همان‌طور محشور کردیم در دنیا چیزهای خوب را نمی‌دیدید الان هم چیزهای خوب را نمی‌بینید همین کورها می‌گویند ( ربنا أبصرنا و سمعنا) همین کورها می‌گویند صدای جهنم را شنیدیم؛اما رحمت های الهی را هیچکدام نمی‌بینند و نمی‌شنوند
درواقع حشرونشر رستاخیز نمادی از اوصاف دنیوی انسان‌هاست وقتی در دنیا چشم خود را از قرآن، مسجد، هیئت ها، کلاس‌های تفسیر و … بستند و نخواستند ببینند و بشنوند و نسبت به مراکز فساد باز کردند. در رستاخیز هم چشمان آنها نسبت به نعمت‌ها کور و نسبت به عذاب و جهنم بینا می‌شود.
ولی کسی که صدای مبلغان الهی را می‌شنود صدای دعوت انبیاء و اولیاء خدا را می‌شنود. سمیع محشور می‌شود.
تفسیر نور: منظور از «لا یسمعون» این است پاسخ نجات‌بخشی دریافت نمی‌کنند آیاتی در قرآن هست که اهل جهنم درخواست مهلت می‌کنند.
تفسیر تسنیم : آنها که صدای نفس خودشان را که دردآور است ممکن است بشنوند، ولی از شنیدن صدای دم مسرت‌بخش اگر داشته باشند که ندارند، محرومند. همچنین سخنان زشت را که به یکدیگر نثار می‌کنند، می‌شنوند چون وقتی آنها را به جهنم افکندند هریک دیگری را لعن میکند و این لعن را می‌شنوند و شنیدن آن عذابی است روی عذاب. لیکن سخنان انبیاء الهی، صدای قاری بهشت یعنی حضرت داود و کلمات طیب و طاهری که در صحنه قیامت گفته میشوند هیچ نمی‌شنوند.
موسسه نورالیقین
مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی
بدون دیدگاه