معانی حرف جرّ «ربَّ»

«رُبّ» بر چند معنی دلالت دارد؟
بر دو معنا دلالت دارد:
۱. تقلیل (اندک)
۲.تکثیر (بسیار)

۱. تقلیل
مثال: رُبّ یومٍ سعیدٍ طَلَعَ علینا
[ترکیب: رّبَّ: حرف جرّ شبه زائد، مبنی بر فتح/ یومٍ: لفظاً مجرور به حرف جرّ، محلاً مرفوع، مبتدا(چون فعل طلع لازم است)/ سعیدٍ: نعت برای سعیدٍ، مجرور، علامت جر کسره ظاهری بنابر تبعیت/ طَلَع: فعل ماضی، مبنی بر فتح، هو مستتر: مبنی، محلاً مرفوع، فاعل/ علی: حرف جرّ، مبنی بر سکون/ نا: ضمیر متصل، مبنی، محلاً مجرور به حرف جر/ علینا: جارّ و مجرور متعلق به طلع / جمله (طَلَع علینا) خبر برای یوم ، محلاً مرفوع.
رُبَّ نیازمند به متعلق نبوده چون به منزله حرف زائد است.
2-تکثیر (بسیار)
مثال: رُبَّ حریصٍ قَتَلَهُ حرصُهُ
[ترکیب: رُبَّ: حرف جرّ شبه زائد، مبنی بر فتح/ حریصٍ: لفظاً مجرور به حرف جر، محلاً مرفوع، مبتدا یا محلا منصوب مفعول به(چون فعل متعدی قتل در ضمیر «ه» عمل کرده است و این دو وجه در ترکیب مجرور رب احتمال دارد)/ قتل: فعل ماضی، مبنی بر فتح/ ه: ضمیر متصل، مبنی، محلاً منصوب، مفعول به/ حرصُ: فاعل و مرفوع به ضمه/ ه: ضمیر متصل ، مبنی، محلاً مجرور، مضاف الیه]
توجه: در مورد معنای «رُبَّ» سه اندیشه وجود دارد:
۱)اکثر نحویون بر این رأیند که «ربّ» پیوسته بر تقلیل دلالت می کند.
۲)نظر برخی دیگر بر آن است که «ربّ» همیشه بر تکثیر دلالت دارد.
۳)ابن هشام و برخی دیگر بر این باورند که حرف مزبور نه پیوسته بر تکثیر و نه اینکه همیشه بر تقلیل دلالت دارد بلکه اکثرا بر تکثیر دلالت دارد و در پاره ای از مواقع بر تقلیل دلالت می کنند.
مثال: «رُبما یَودُّ الذین کفروا لَو کانوا مسلمین»
[ترکیب: رُبّ: حرف جرّ شبه زائد، مبنی بر فتح/ ما: کافه، مبنی بر سکون/ یَوَدُّ: فعل مضارع مرفوع، علامت رفع ضمه ظاهری/ الَّذینَ: اسم موصول، مبنی، محلاً مرفوع، فاعل/ کَفَرُوا: فعل ماضی، مبنی بر ضم، واو: ضمیر متصل، مبنی، محلاً مرفوع، فاعل/ لَو: حرف شرط، مبنی بر سکون/ کانوا: فعل ماضی ناقص، مبنی بر ضم، واو: ضمیر متصل، مبنی، محلاً مرفوع، اسم کان/ مُسلِمینَ: خبر کان، منصوب، علامت نصب یاء]

مؤسسه نورالیقین

مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی