معانی حرف جرّ «باء»

حرف جرّ «باء» در چه معانی استعمال می‌شود؟

1. استعانت
2. تعدیه
3. مقابله یا عوض
4. تبعیض
5. سببیت
6. الصاق (حقیقی و مجازی)

1- استعانت (کمک گرفتن)
مثال 1: کتبتُ بالقلمِ
[ترکیب: کتبتُ: فعل ماضی، مبنی بر سکون، تُ: ضمیر متصل، مبنی، محلاً مرفوع، فاعل/ ب: حرف جرّ، مبنی بر کسر/ القلمِ: مجرور به حرف جرّ، علامت جرّ کسره ظاهری/ بالقلم: جارّ و مجرور، متعلّق به «کتبتُ»]
«بِالقلمِ» یعنی به وسیله قلم
مثال 2: قَطعتُ بالسّکینِ
[ترکیب: قطعتُ: فعل ماضی، مبنی بر سکون، تُ: ضمیر متصل، مبنی، محلاً مرفوع، فاعل/ ب: حرف جرّ، مبنی بر کسر/ السکینِ: مجرور به حرف جرّ، علامت جر کسره ظاهری/ بالسکین: جارّ و مجرور، متعلّق به «قَطعتُ»]
«بِالسکّینِ» یعنی به وسیله چاقو

2. تعدیه: باء تعدیه دراکثر موارد، فعل لازم را متعدی می کند. (باءتعدیه به نام «باء نقل» نیز شناخته شده است.)
مثال: «ذَهَب اللهُ بنورِهم»
[ترکیب: ذهب: فعل ماضی، مبنی بر فتح/ الله: فاعل و مرفوع، علامت رفع ضمه ظاهری/ ب: حرف جرّ، مبنی بر کسر/ نورِ: مجرور به حرف جرّ، علامت جرّ کسره ظاهری/ بنور: جارّ و مجرور، متعلّق به «ذهب»، محلاً منصوب، مفعول به باواسطه برای «ذهب»/ هم: ضمیر متصل، مبنی، محلاً مجرور، مضاف الیه]
«باء» در«بِنورهِم»، فعل لازم «ذهب» را متعدی می کند.
3- «باء» مقابله یا عوض: پیوسته بر اشیایی داخل می شود که عوض از چیز دیگری قرار گرفته باشد.
مثال: اشتریتُ الفرسَ بألفِ درهمٍ
[ترکیب: اشتریتُ: فعل ماضی، مبنی بر سکون ، تُ : ضمیر متصل ، مبنی ، محلا مرفوع ، فاعل/ الفرسَ: مفعول به و منصوب ، علامت نصب فتحه ظاهری/ ب: حرف جرّ، مبنی بر کسر/ ألفِ: مجرور به حرف جرّ، علامت جر کسره ظاهری/ بألفِ: جارّ و مجرور، متعلِّق به «اشتریتُ»/ درهمٍ: مضاف الیه و مجرور، علامت جر کسره ظاهری]
«بِاَلفِ دِرهَمٍ» یعنی در عوض(مقابل) هزار درهم
4- تبعیض: به معنی بعض یا «مِن» تبعیضیه است.
مثال 1: عیناً یشربُ بها عبادُ الله
[ترکیب: عینا: بدل و منصوب بنابر تبعیت/ یشرب: فعل مضارع مرفوع، علامت رفع ضمه ظاهری/ بِ: حرف جرّ، مبنی بر کسر/ ها: ضمیر متصل، مبنی، محلاً مجرور به حرف جرّ/ بها: جارّ و مجرور ، متعلّق به «یشرب»/ عبادُ: فاعل، مرفوع به ضمه ظاهری/ اللهِ: مضاف الیه، مجرور، علامت جر: کسره ظاهری]
«بِها» درمعنای از آن
مثال 2: وامسحوا برؤسِکُم
[ترکیب: و: حرف عطف، مبنی بر فتح/ امسَحُوا: فعل امر، مبنی بر حذف نون، واو: ضمیر متصل، مبنی، محلاً مرفوع، فاعل/ ب: حرف جرّ، مبنی بر کسر/ رؤسِ: مجرور به حرف جرّ، علامت جرّ کسره ظاهری/ برؤس: جارّ و مجرور، متعلق به «امسحوا»/ کم: ضمیر متصل، مبنی، محلاً مجرور، مضاف الیه]
«بِرؤسکم» درمعنای قسمتی ازسر می باشد.
5- سببیت
مثال: «اِنّکُم ظَلَمتُم اَنفسکُم باتّخاذکم العجلَ»
[ترکیب: انّ: از حروف مشبهة بالفعل، مبنی بر فتح/ کم: ضمیر متصل، مبنی، محلاً منصوب، اسم انّ/ ظلمتم: فعل ماضی، مبنی بر سکون، تُم: ضمیر متصل، مبنی، محلاً مرفوع، فاعل ، جمله ی فعلیه ظلمتم ، محلا مرفوع ، خبر «انّ» / انفسَ: مفعول به و منصوب به فتحه ظاهری/ کم: ضمیر متصل، مبنی، محلاً مجرور، مضاف الیه/ ب: حرف جرّ، مبنی بر کسر/ إتّخاذِ: مجرور به حرف جرّ، علامت جرّ کسره ظاهری/ باتّخاذِ: جارّ و مجرور متعلّق به «ظلمتُم»/ کم: ضمیر متصل، مبنی، محلاً مجرور، مضاف الیه/ العجلَ: مفعول به، منصوب به فتحه ظاهری]
«بِاتخاذ» یعنی به سبب گرفتنِ…
6- الصاق (اتصال دو شیء به یکدیگر)
الصاق بر دو نوع است:

الصاق بر دو نوع است:

1. حقیقی
2. مجازی
   الف) الصاق حقیقی: در صورتی است که ماقبل باء متّصل به مابعد آن باشد.
   مثال: امسکتُ بزیدٍ
   [ترکیب: امسکتُ: فعل ماضی، مبنی بر سکون، تُ: ضمیر متصل، مبنی، محلاً مرفوع، فاعل/ ب: حرف جرّ، مبنی بر کسر/ زیدٍ: مجرور به حرف جرّ، علامت جرّ کسره ظاهری/ بزیدٍ: جارّ و مجرور متعلّق به «امسکتُ»]
   این کلام را زمانی عنوان می کنید که به چیزی از جسم زید مانند دست و پا و یا چیزی که وی را دربرگرفته همانند لباس چنگ افکنید.
   ب) الصاق مجازی: در صورتی است که ماقبل باء به چیزی اتّصال یابد که نزدیک به مجرور است.
   مثال 1: مررتُ بزیدٍ
   [ترکیب: مررت: فعل ماضی، مبنی بر سکون، تُ: ضمیر متصل، مبنی، محلاً مرفوع، فاعل/ ب: حرف جرّ، مبنی بر کسر/ زیدٍ: مجرور به حرف جرّ، علامت جرّ کسره ظاهری/ بزیدٍ: جارّ و مجرور متعلّق به «مررتُ»]
   یعنی متصل کردم مرور خود را به مکانی که نسبت به زید نزدیک بود.
   مثال 2: مررتُ بالمعلم
   [ترکیب: مررتُ: فعل ماضی مبنی بر سکون، تُ: ضمیر متصل، مبنی، محلاً مرفوع، فاعل/ ب: حرف جرّ، مبنی بر کسر/ المعلمِ: مجرور به حرف جرّ، علامت جرّ کسره ظاهری/ بالمعلم: جارّ و مجرور متعلّق به «مررتُ»]
   یعنی از نزدیک معلم مرور کردم.

مؤسسه نورالیقین

مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی