… وَإِذًا لَآتَيْنَاهُمْ مِنْ لَدُنَّا أَجْرًا عَظِيمًا (۶۷)
وَلَهَدَيْنَاهُم صِرَاطًا مُسْتَقِيمً(۶۸)
روز دوشنبه مورخ دهم دی ماه ۱۴۰۳ جلسه تفسیر تخصصی با مرور آیه ۶۷ سوره نساء آغاز شد.
استاد محترم حسینی آل مرتضی در مورد اجرلدنی و تفاوت آن با پاداش مطلق الهی با محوریت تفسیر تسنیم توضیحاتی را ارائه نمودند.
تفاوت اجر لدّنی و پاداش مطلق
اجرلدنی اجری است که با پاداش مطلق الهی متفاوت است، اجر لدنی مانند علم لدنی مستقیما از جانب خداوند است. این اجر عظیم به کسانی داده می شود که در برابر اوامر الهی کاملا تسلیم هستند و به همه احکام الهی بدون اعتراض عمل می کنند و این اجر عظیم از برکات امتثال اوامر الهی است.
خداوند متعال در آیه ۴۰ نساء نیز این اجر را لدنی و عظیم می شمارد و از پاداشی که به بندگان صالح خود وعده می دهد به عظمت و بزرگی یاد می کند.
إِنَّ اللَّهَ لَا يَظْلِمُ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ وَإِنْ تَكُ حَسَنَةً يُضَاعِفْهَا وَيُؤْتِ مِنْ لَدُنْهُ أَجْرًا عَظِيمًا(نساء/۴۰)
و در مقابل کید شیطان را ضعیف می شمارد و می فرماید: «إنَّ کید الشیطان کان ضعیفاً» و در جای دیگر خداوند انسان را نیز با تمام ادعاهای او ضعیف می شمارد و می فرماید:«و خلق الانسان ضعیفا»
استاد محترم درهمین رابطه در ادامه فرمودند:
تلاش‌ها برای تضعیف شیعیان در ایران و عراق به عنوان بخشی از یک استراتژی بزرگتر در منطقه، به ویژه توسط شیاطینی همچون آمریکا و اسرائیل، در حال انجام است. این کشورها با جمع‌آوری سلاح و ایجاد تفرقه بین شیعیان، به دنبال نابودی زیرساخت‌های مقاومت هستند؛ ولی این شیاطین هرگز نمی توانند بر دو کشور ایران و عراق مسلط شوند؛ چرا که شهرهای قم و نجف به عنوان مراکز علم و محبت اهل بیت (ع) شناخته می‌شوند و در روایات اسلامی به عنوان مکان‌های امن و مقدس توصیف شده‌اند. ما باید شاکر این نعمت بزرگ باشیم که توفیق زندگی در شهر قم نصیب ما شده است.
دشمنان اسلام، از جمله گروه‌های تکفیری مانند داعش و القاعده، با هدف ایجاد تفرقه و نابودی شیعیان، سوریه را به پایگاه توطئه‌های خود تبدیل کرده‌اند. این گروه‌ها با فریب مردم و ادعای خیرخواهی سعی در تضعیف جبهه مقاومت دارند. آنها کمر به نابودی ایران و عراق بستند. اگر همین دشمنان به ظاهر خیر خواه، قدرت پیدا کنند به جان و مال و آبروی مردم امان نخواهند داد.
با توجه به چالش‌های موجود، شیعیان باید با حفظ اتحاد و ارتقاء علم و آگاهی خود، سعه وجودی و عقلی خود را گسترش دهند و در زمینه‌های عملی خستگی‌ناپذیر باشند. ایستادگی در برابر دشمنان و تلاش برای پیشرفت جامعه، از الزامات اساسی برای تحقق این اهداف است. لذا شایسته است که با اتصال به قرآن و دعا و اهل بیت (ع) رو به جلو حرکت کنند و اجازه ندهند بیگانگان بر آنها مسلط شوند. وظیفه ما حمایت از ولی فقیه است چرا که با وجود اهل ایمان و آگاهی و معرفت و چنین رهبری شایسته ای هیچ احدی نمی تواند بر ما مسلط شود.
توجه به خانواده بسیار مهم است، اما این نباید به معنای نادیده گرفتن دیگر جنبه‌های زندگی باشد؛ نباید خود را تنها وقف خانواده کنیم بلکه باید فکر و سعه وجودی را گسترش داده و بزرگتر بیاندیشیم و دست از جهاد تبیین برنداریم.
در ادامه مباحث استاد محترم به شرح و تفسیر آیه ۶۸ نساء پرداختند و فرمودند یکی دیگر از برکات امتثال اوامر الهی و پذیرش موعظه های خداوند و احکام تشریعی، هدایت به صراط مستقیم است که یک هدایت تکوینی و ثانویه و در حقیقت ایصال الی المطلوب است نه هدایت تشریعی و هدایت اولیه و فقط ارائه طریق که اکثر مسلمانان از آن برخوردارند.
هدایت به صراط مستقیم در حقیقت گرفتن دست سالک و رساندن به هدف و مقصد و مقصود است و پاداشی در برابر اطاعت و عمل به اوامر الهی و تسلیم محض بودن است.
صراط مستقیم
صراط مستقیم در واقع همان عقیده و اخلاق و عمل صالحی است که مطابق با وحی الهی است که در جان سالک رسوخ کرده است و با وجودش متحد شده و در درونش سیر می کند و چنان بر این راه مسلط شده که گویا سوار بر این راه است و خود صراط مستقیم است، مانند ائمه و اولیاءالهی.
هدايت پاداشي موعود در آيه ۶۸ عبارت است از:
انجذاب قلبي به اطاعت
یکی از اثرات هدایت تکوینی ایجاد عشق و علاقه و جاذبه قلبی به اطاعت از خدا و رسول و اولیاء الهی و علاقه به عبادت و نماز و جهاد در راه خدا و لذت از فراگیری علم قرآن و تعلیم وتعلم است. همچون پدر ومادر که عشق و علاقه وصف ناپذیر به فرزندان خویش دارند خداوند متعال چنین عشق و علاقه ای را بین سالک و مسلک ایجاد می کند. «وَلَٰكِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإِيمَانَ وَزَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ»
سهولت دسترسی به وسایل خیر
وقتی سالک می خواهد عملی را انجام دهد ابتدا باید به خدا اعتماد کرده و او را باور داشته باشد
حرکت درصراط مستقیم و پیمودن این راه هزینه بالایی می طلبد و نیاز به از خود گذشتگی بسیاری دارد، گذشت از جان و مال و آبرو. خداوند متعال علاوه بر ایجاد عشق و علاقه، حرکت در این مسیر را هم آسان می کند. دل مردم را برای انسان نرم می کند و زمین و آسمان برای او سرباز می شود. «.. لِلَّهِ جُنُودُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ.. » «فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَى»
برطرف کردن موانع و سهولت به کار گیری وسایل فراهم شده
باید به این باور برسیم که اگر کل دنیا همه درها را به روی ما ببندند خداوند در دیگری را می گشاید. همچنان که خداوند متعال در زمان بعثت پیامبر اسلام، حضرت خدیجه، امام علی و عمار یاسر را به عنوان یاران وفادار او قرار داد تا در تمامی زمینه‌ها از او حمایت کنند.
انشالله خداوند توفیق دهد تا ما هم از داعیان به دین و خادمان خلقش باشیم؛ اگر چنین هدفی داشته باشیم خداوند سهولت و رغبت انجام آن را می دهد.
مادران، با عشق و فداکاری، برای تربیت فرزندان خود زحمات زیادی را متقبل می‌شوند. این زحمات گاهی با یک لبخند کودکانه جبران می‌شود و تمام سختی‌ها را فراموش می‌کند، همچنان که خداوند لذت عبادت و اطاعت را به کسانی که در این مسیر متحمل رنج و سختی می شود می چشاند.
انسان با زدودن ناپاکی‌ها و حب دنیا، به مقام اولیاء الهی می‌رسد و در این حالت، بدن مثالی و چشم برزخی پیدا می‌کند که به او امکان دیدن حقیقت اشیاء و اعمال را می‌دهد. چنین کسی دارای افکار و اهداف بزرگ است و می تواندکارهای بزرگی نیز انجام دهد. عشق به خداوند و رسول و اهل بیت، عبادات و نماز و حجاب و … جزء وجودش شده، از او هرگز جدا نمی شوند. عده‌ای که وارد صراط مستقیم شدند و در آن راسخ و استوار ماندند، چنان بر این راه مسلط شدند که گویا خود راه شدند، امامان معصوم به عنوان تجلی صراط مستقیم شناخته می‌شوند «إِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ..».
صراط مستقیم درحقیقت یک سیر درونی است و سالک در این سیر درونی می اندیشد از کجا آمده است، به کجا باید برود چطور باید حرکت کند. آنها کسانی هستند که حتی یک لحظه گمراه نشدند و با عمل به دین و قرآن کریم این سیر درونی در وجودشان ملکه شده است .
امام علی علیه السلام می فرمایند: أنا صِراطُ اللّه المُستَقيمُ، و عُروَتُهُ الوُثقى التي لا انفِصامَ لها؛ منم صراط مستقيم خدا و محكمترين دستگيره او كه ناگسستنى است .
هدایت به صراط مستقیم در آیه وَلَهَدَيْنَاهُمْ صِرَاطًا مُسْتَقِيمًا نتیجه عمل است اگر به درستی عمل کنیم خداوند چنین هدایت تکوینی را نصیب ما می کند.
هدف از هدایت خداوند رساندن انسان به قرب الهی و قله تکامل است. حضرت موسی علیه السلام در دنیا به درجه‌ای رسید که توانست با خدا صحبت کند و کلیم الله شود. سخن گفتن با خداوند لذتی دارد که با هیچ لذتی قابل مقایسه نیست. کسانیکه در دنیا به قرب الهی می رسند حاضرند تمام سختی‌ها را متحمل شوند تا چنین نعمتی نصیب آنها شود.
به عنوان نمونه می توان از بانو مجتهده امین( رحمه الله علیه) نام برد که به چنین مقامی رسید که وقتی فرزندش از دنیا می رود باز هم کلاس درس و بحث خود را تعطیل نمی کند.
جهاد در راه خدا، که به معنای مبارزه با جان و مال در دفاع از دین است، یکی از مهم‌ترین وظایف مسلمانان به شمار می‌آید. این مسیر، نیازمند صبر و تحمل بسیار است و پیروان حضرت علی و حضرت زهرا باید با ایمان و اراده قوی در آن گام بردارند؛ «رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَيْنَا صَبْرًا»
علامه جوادی آملی میفرمایند: «آیات متعددی به اطاعت کنندگان از اوامر الهی و اجابت کنندگان دعوت هدایت تشریعی وعده می‌دهد که خدای متعال آنها را به هدایت تکوینی نیز راهنمایی می‌کند.
«و اِن تُطیعوهُ تَهتَدوا»
«وَ الّذینَ جاهَدوا فینا لَنَهدیَنَّهُم سُبُلَنا».
چون در این آیات خدای سبحان به ایمان آورندگان به او و روز واپسین، هدایت را وعده می‌دهد و اگر هدایت تشریعی مراد باشد، «دَور» پیش می‌آید یا قضیه از نوع «ضرورت به شرط محمول» می‌شود».
«دَور» و «تسلسل» دو اصطلاح در منطق و فلسفه است که در سایر علوم به ویژه فقه و اصول کاربرد زیادی دارد.
«دَور» عبارت است از اینکه موجود شدن چیزی متوقف باشد بر وجود خودش (با واسطه یا بدون واسطه). مثلا الف متوقف بر ب است و ب متوقف بر الف است پس الف موقوف بر خودش(الف) است.
در بطلان دور اختلافی وجود ندارد؛ زیرا لازمۀ آن تقدم شیء بر نفس است. با این بیان که اگر وجود “الف” متوقف بر “ب” و وجود “ب” متوقف بر “الف” باشد، پس برای موجود شدن “الف” باید قبلاً “ب” موجود باشد و “الف” معدوم، و چون وجود “ب” هم متوقف به وجود “الف” است، پس باید در همان لحظه “الف” موجود باشد. در نتیجه لازم است “الف” در آنِ واحد هم باشد و هم نباشد. وجود و عدم یک چیز در آنِ واحد یعنی اجتماع نقیضین، و اجتماع نقیضین محال است.
یا پدر علت پسر است و پسر علت پدر است. پس پدر علت وجود خودش است.
به همین دلیل دَور، باطل است.
برکات امتثال اوامر الهی متوقف بر هدایت تشریعی است پس نمی‌شود گفت اگر هدایت تشریعی شدیم خدا به ما هدایت تشریعی می‌دهد و این باطل است چون «دور» پیش می‌آید و بطلان دور، بدیهی است.
«ضرورت به شرط محمول» یعنی محمول لازمه موضوع، مانند: علیٌ ولیُ الّله. «علی» موضوع و «ولی الله» محمول است.
«الامامُ معصومٌ»، امام غیر معصوم نداریم. عصمت جزء وجود امام است.
پس محمول شرط جدا نشدنی برای موضوع است، مانند: ناطقیت برای انسان.
ما می‌گوییم صراط مستقیم هدایت تکوینی است.
اگر هدایت تشریعی باشد محمولی است که در ذات موضوع نهفته است و درخواست جدیدی نیست چرا که اطاعت از خدا و رسول همان هدایت تشریعی است.
انسان مومن در پی کسب هدایتی است که برای او بینشی به دنبال داشته باشد که اوامر الهی را به آسانی امتثال کند. این هدایت تکوینی از انسان جدا نشدنی است.
خداوند به انسان قدرت و نور و بصیرت می‌دهد به طوری که هر چقدر در این راه سختی بکشد خسته نمی‌شود مومن واقعی خستگی ناپذیر است.
بدون دیدگاه