سوره بقره / آیه 110

موضوع: تجسم اعمال

آیا تجسم اعمال در قیامت تنها منحصر در ظاهر افعال است؟

انسان هر كار خير، خواه عبادي، همچون نماز و زكات، يا غير آن را انجام دهد، عين آن را مي‌يابد و مي‌بيند؛ (و ما تقدّموا لأنفسكم من خير تجدوه عند الله). گستره كار خير مورد بحث شامل كارهايي نيز مي‌شود كه طبق وصيت انجام مي‌گيرد. همچنين ويژه كارهاي مشهود نيست بلكه نيت و اراده خير، دعا كردن براي ديگران و مانند آن كه اموري مستور است نه مشهود نيز عين آن دريافت مي‌شود؛ زيرا خداي سبحان به همه كارها بصير است؛ (إنّ الله بما تعملون بصير).

هر كار خيري اوّلاً، به سود خود انسان است و بر انجام آن بايد شاكر باشد. ثانياً، در مخزن الهي محفوظ، و از اين رو از زوال مصون است؛ (ما عندكم ينفد و ما عند الله باق)[1]

ثالثاً:  انسان عين آن كار را مي‌يابد و آنگاه كه عين همان را يافت لذتي مضاعف مي‌برد.

در قيامت عين كار به گونه‌اي ظاهر مي‌شود كه انسان مي‌فهمد اين چيزِ مشهود عين كار اوست و آن را كه به صورت نعمتهاي بهشتي، همچون نهر شير يا عسل و مانند آن درآمده،  جزا تلقي مي‌كند.

برخي مفسّران، غافل از اصل بقاي كار و تجسم اعمال گفته‌اند: كار از بين مي‌رود و انسان جزاي آن را مي‌يابد.

 در حالي كه پاداش يا كيفر آخرت، تجسم عين عمل است كه به صورتهاي گوناگون درآمده، نه امري قراردادي، همچون جزاي دنيا.

تجسّم اعمال را، هم برهان عقلي و هم ظواهر آيات تثبيت مي‌كند. ظاهر دليل نقلي معتبر، حجّت است و چنانچه ظاهري بر خلاف دليل عقلي يا نقلي ديگر بود بايد توجيه شود. آياتي همچون (كذلك يريهم الله أعمالهم حسرات)[2]

، (يوم تجد كلّ نفس ما عملت من خير محضراً و ما عملت من سوء تودّ لو أنّ بينها و بينه أمداً بعيداً)[3]

، (فمن يعمل مثقال ذرّة خيراً يره‌ و من يعمل مثقال ذرّة شرّاً يره)[4]بريافتن عين اعمال دلالت دارد.

در قيامت عمل هر كسي به صورتهاي گوناگون ظاهر و متصور میشود،  به گونه ای که انسان میتواند بگوید عین آن کار را می یابد.[5]

---

[1] . سوره نحل، آیه ۹۶

[2] . سوره بقره، آیه ۱۶۷

[3] . سوره آل عمران آیه ۳۰

[4] . سوره زلزال آیه ۷ و ۸

[5] . تفسیر تسنیم ج ۶،صص ۱۷۴-۱۷۶

مؤسسه نورالیقین

مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی