تفسیر سوره مؤمنون
مدرس: استاد آل مرتضی
تاریخ: ۱۴۰۳/۰۶/۳۱ مصادف با ۱۷ ربیع الاول ۱۴۴۶
موضوع: آیات ۱۷ الی ۲۱
ارتباط بین خلقت انسان، خلقت جهان و ولادت نبی اکرم -صلی الله علیه و آله و امام صادق -علیه السلام-
تشکیل خانواده و کثرت نسل
آیه ۱۷: خلقت آسمان
آیه ۱۸: نزول باران
آیات ۱۹ تا ۲۱: خلق خوردنیها
استاد آل مرتضی در ابتدای تدریس مروری بر آیات ابتدایی سوره مؤمنون داشته و در مورد خشوع در نماز که یکی از صفات بارز مؤمنین است، تأکید نمودند. ایشان این مساله را متذکر شدند که خشوع، کمال نماز است و امری فراتر از مسأله فقهی میباشد، لذا باید در علم کلام به آن پرداخت.
استاد محترم، در سخنان خود با توجه به سالروز میلاد باسعادت پیامبر رحمت، به حدیث گهرباری از ایشان در رابطه با اقامه نماز، کلام خود را مزین نمودند.
جعلَتْ قُرَّةُ عَيْني في الصَّلاة وَ كَانَ يَقُولُ: أَرحْنَا يَا بَلالُ؛ روشنى چشم من در نماز نهاده شده است و همواره مى‌فرمود: اى بلال (با اذان گفتنت) به ما آرامش بده)
«قرة عین» معادل نور چشم است. کلمه «قرّ» به معنای سردی و خنکی است و از آنجا که معروف است ، اشک شوق همواره خنک و اشک‌های غم و‌اندوه داغ و سوزان است، لذا «قرة عین» به معنای چیزی است که مایه خنک شدن چشم انسان می‌شود، یعنی اشک شوق از دیدگان او فرو می‌ریزد و این کنایه زیبایی است از سرور و شادمانی.
آیات ۱۲ الی ۲۲ سوره مومنون طرق اساسی تحصیل ایمان و معرفت را نشان می‌دهد.
ابتدا انسان را به کاوش در اسرار درون و سیر در «عالم انفس» وا می‌دارد
و سپس او را به جهان برون و موجودات شگرف عالم هستی، توجه می‌دهد و به «سیر آفاقی» می‌پردازد.
مراحل تکامل جنین در رحم مادر
آیه ۱۲: وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن سُلَالَةٍ مِّن طِينٍ
ﻭ ﻳﻘﻴﻨﺎً ﻣﺎ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺭﺍ ﺍﺯ [ ﻋﺼﺎﺭﻩ ﻭ ]ﭼﻜﻴﺪﻩ ﺍﻱ ﺍﺯ ﮔِﻞ ﺁﻓﺮﻳﺪﻳﻢ .
خلقت انسان با آن همه عظمت، استعداد از خاکی بی ارزش، بیانگر نهایت قدرت نمائی خالقش است.
این آیه، به آغاز وجود همه انسان‌ها اعم از آدم و فرزندان او اشاره میکند، که همه به خاک باز می‌گردند و از گل برخاسته‌اند.
آیه ۱۳: ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِي قَرَارٍ مَّكِينٍ
ﺳﭙﺲ ﺁﻥ ﺭﺍ ﻧﻄﻔﻪ ﺍﻱ ﺩﺭ ﻗﺮﺍﺭﮔﺎﻫﻲ ﺍﺳﺘﻮﺍﺭ [ ﭼﻮﻥ ﺭﺣﻢ ﻣﺎﺩﺭ ] ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻳﻢ .
آیه ۱۳، به تداوم نسل آدم از طریق ترکیب نطفه نر و ماده و قرار گرفتن در قرارگاه رحم، توجه می‌دهد.
آیه ۱۴: ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ
ﺁﻥ ﮔﺎﻩ ﺁﻥ ﻧﻄﻔﻪ ﺭﺍ ﻋﻠﻘﻪ ﮔﺮﺩﺍﻧﺪﻳﻢ ، ﭘﺲ ﺁﻥ ﻋﻠﻘﻪ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﭘﺎﺭﻩ ﮔﻮﺷﺘﻲ ﺩﺭﺁﻭﺭﺩﻳﻢ ، ﭘﺲ ﺁﻥ ﭘﺎﺭﻩ ﮔﻮﺷﺖ ﺭﺍ ﺍﺳﺘﺨﻮﺍﻥ ﻫﺎﻳﻲ ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ ﻭ ﺑﺮ ﺍﺳﺘﺨﻮﺍﻥ ﻫﺎ ﮔﻮﺷﺖ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪﻳﻢ ، ﺳﭙﺲ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺁﻓﺮﻳﻨﺸﻲ ﺩﻳﮕﺮ ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻭﺭﺩﻳﻢ ﭘﺲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺳﻮﺩﻣﻨﺪ ﻭ ﺑﺎﺑﺮﻛﺖ ﺍﺳﺖ ﺧﺪﺍ ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ ﺁﻓﺮﻳﻨﻨﺪﮔﺎﻥ ﺍﺳﺖ.
آیه مورد بحث به مراحل شگفت آور و بهت آور سیر نطفه در رحم مادر، اشاره دارد.
آخرین مرحله تکامل انسان در رحم
«ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ» این مرحله مهمترین مرحله آفرینش بشر است، که بعد از مراحل پنجگانه سیر نطفه به آن اشاره شده است.
ﺟﺎﻟﺐ ﺍﻳﻨﻜﻪ ﺩﺭ ﻣﺮﺍﺣﻞ ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ ﺍﻯ ﻛﻪ ﺑﺮﺍﻯ ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺩﺭ ﺁﻳﻪ ﻓﻮﻕ ﺫﻛﺮ ﺷﺪﻩ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﻪ” ﺧﻠﻖ” ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ، ﺍﻣﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻰ ﺭﺳﺪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﻪ” ﺍﻧﺸﺎء” ﻣﻰ ﻛﻨﺪ.
” ﺍﻧﺸﺎء” ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺍﺭﺑﺎﺏ ﻟﻐﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ” ﺍﻳﺠﺎﺩ ﻛﺮﺩﻥ ﭼﻴﺰﻯ ﺗﻮﺃم ﺑﺎ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺁﻥ” ﺍﺳﺖ، ﺍﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﻰ ﺩﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺍﺧﻴﺮ ﺑﺎ ﻣﺮﺍﺣﻞ ﻗﺒﻞ (ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻄﻔﻪ ﻭ ﻋﻠﻘﻪ ﻭ ﻣﻀﻐﻪ ﻭ ﮔﻮﺷﺖ ﻭ ﺍﺳﺘﺨﻮﺍﻥ) ﻛﺎﻣﻠﺎ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺍﺳﺖ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺍﻯ ﺍﺳﺖ ﻣﻬﻢ ﻛﻪ ﻗﺮﺁﻥ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺳﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﻳﺎﺩ ﻛﺮﺩﻩ ﻭ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻰ ﮔﻮﻳﺪ:” ﺳﭙﺲ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﺗﺎﺯﻩ ﺍﻯ ﺩﺍﺩﻳﻢ” ﻭ ﺑﻠﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺁﻥ” ﻓَﺘَﺒﺎﺭَﻙَ ﺍﻟﻠَّﻪُ ﺃَﺣْﺴَﻦُ ﺍﻟْﺨﺎﻟِﻘِﻴﻦَ” ﻣﻰ ﮔﻮﻳﺪ.
ﺍﻳﻦ ﭼﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺍﻯ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﻗﺪﺭ ﺷﺎﻳﺎﻥ ﺍﻫﻤﻴﺖ ﺍﺳﺖ، ﺍﻳﻦ ﻫﻤﺎﻥ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺍﻯ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻨﻴﻦ ﻭﺍﺭﺩ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺣﻴﺎﺕ ﺍﻧﺴﺎﻧﻰ ﻣﻰ ﺷﻮﺩ، ﺣﺲ ﻭ ﺣﺮﻛﺖ ﭘﻴﺪﺍ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ، ﻭ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﺩﺭ ﻣﻰ ﺁﻳﺪ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺭﻭﺍﻳﺎﺕ ﺍﺳﻠﺎﻣﻰ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ” ﻧﻔﺦ ﺭﻭﺡ” (ﺩﻣﻴﺪﻥ ﺭﻭﺡ ﺩﺭ ﻛﺎﻟﺒﺪ) ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ.
ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺟﻬﺶ ﺑﺰﺭﮒ ﺯﻧﺪﮔﻰ ﻧﺒﺎﺗﻰ ﻭ ﮔﻴﺎﻫﻰ ﺭﺍ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬﺍﺷﺘﻪ ﻭ ﮔﺎم ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻥ ﺣﻴﻮﺍﻧﺎﺕ ﻭ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺑﺮﺗﺮ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻥ ﺍﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﻰ ﮔﺬﺍﺭﺩ، ﻭ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺁﻥ ﺑﺎ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﺒﻞ ﺁﻥ ﻗﺪﺭ ﺯﻳﺎﺩ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺑﺎ ﺟﻤﻠﻪ ﺛﻢ ﺧﻠﻘﻨﺎ ﻛﺎﻓﻰ ﻧﺒﻮﺩ ﻭ ﻟﺬﺍ” ﺛُﻢَّ ﺃَﻧْﺸَﺄْﻧﺎﻩُ” ﻓﺮﻣﻮﺩ.
انسان بعد از تولد نیز به تدریج به سوی تکامل میرود و هر اندازه که علم و معرفت او بیشتر شود و به احکام الهی و دستورات دین بهتر و کامل تر عمل کند، روح او کامل تر می شود؛ این تکامل بعد از مرگ و در عالم برزخ و سپس قیامت کامل تر شده، تا آنجا که پرده ها کنار رفته و انسان به مرحله ای می رسد که حقایق را می بیند.«لَقَدْ كُنْتَ فِي غَفْلَةٍ مِنْ هذا فَكَشَفْنا عَنْكَ غِطاءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ»(آیه ۲۲،سوره ق)
با توجه به تعبیر «احسن الخالقین» آیا غیر از خدا آفریدگار دیگری وجود دارد؟
ﻛﻠﻤﻪ «ﺧﻠﻖ» ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﮔﻴﺮﻯ ﻭ ﺻﻨﻌﺖ ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﻏﻴﺮ ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺻﺎﺩﻕ ﺍﺳﺖ، ﻭﻟﻰ ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺧﻠﻖ ﺧﺪﺍ ﺑﺎ ﺧﻠﻖ ﻏﻴﺮ ﺍﻭ ﺍﺯ ﺟﻬﺎﺕ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻰ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺍﺳﺖ:
۱. ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﻣﺎﺩﻩ ﻭ ﺻﻮﺭﺕ ﺍﺷﻴﺎء ﺭﺍ ﻣﻰ ﺁﻓﺮﻳﻨﺪ، ﺩﺭ ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﺍﮔﺮ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺑﺨﻮﺍﻫﺪ ﭼﻴﺰﻯ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﻛﻨﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻰ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻣﻮﺍﺩ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺍﻳﻦ ﺟﻬﺎﻥ ﺻﻮﺭﺕ ﺗﺎﺯﻩ ﺍﻯ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺑﺒﺨﺸﺪ.
۲. ﺧﻠﻘﺖ ﻭ ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ، ﻧﺎﻣﺤﺪﻭﺩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﻭ ﺁﻓﺮﻳﺪﮔﺎﺭ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺍﺳﺖ ، ﺩﺭ ﺣﺎﻟﻰ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻣﻮﺟﻮﺩﺍﺕ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻣﺤﺪﻭﺩﻯ ﺭﺍ ﻣﻰ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺍﺑﺪﺍﻉ ﻛﻨﺪ، ﻭ ﮔﺎﻩ ﺗﻮﺃم ﺑﺎ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺿﻌﻔﻬﺎ ﻭ ﻧﻘﺼﻬﺎ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺟﺮﻳﺎﻥ ﻋﻤﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﻨﺪ، ﺍﻣﺎ ﺧﻠﻖ ﻭ ﺍﺑﺪﺍﻉ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭ ﺧﺎﻟﻰ ﺍﺯ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻴﺐ ﻭ ﻧﻘﺺ ﺍﺳﺖ.
۳. ﺩﺭ ﺁﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺗﻮﺍﻧﺎﻳﻰ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﺍﻣﺮ ﭘﻴﺪﺍ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ، ﺁﻥ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺍﺫﻥ ﻭ ﻓﺮﻣﺎﻥ ﺧﺪﺍ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻰ ﺍﺫﻥ ﺍﻭ ﺩﺭ ﻋﺎﻟﻢ ﺣﺘﻰ ﺑﺮﮔﻰ ﺑﺮ ﺩﺭﺧﺘﻰ ﻧﻤﻰ ﺟنبد.
تکثیر نسل در کلام پیامبر اکرم صلی الله و علیه و آله
بیان مراحل خلقت انسان و توجه به آیات انفسی، دلیل بر اهمیت ایجاد نسل می باشد.
رسول گرامی اسلام می فرمایند:
تَناکحوا تَناسَلُو تَکثّروا فَانی اُباهی بکمُ الاممَ یومَ القیامةِ ولو کانَ بالسِّقطِ.»
«ازدواج کنید و زاد و ولد نمایید تا جمعیت شما زیاد گردد؛ زیرا که من در روز قیامت به تعداد شما -حتی به جنین های سقط شده تان- بر دیگر امت ها می بالم.»
ولی امر مسلمین جهان امام خامنه ای نیز در خصوص افزایش جمعیت و اهمیت این موضوع بیاناتی ایراد فرموده و بر این امر تاکید کرده اند.
متاسفانه در چند دهه اخیر، سیاست غرب با اشاعه شعار فرزند کمتر، زندگی بهتر در روند کاهش جمعیت تأثیر بسزایی داشت، و در اذهان خانواده ها اینگونه القا کرد که تربیت صحیح فرزندان در گرو کمتر بودن آنها است.
پیامدهای کاهش جمعیت
۱. عدم رشد علمی، اقتصادی، فرهنگی
چنانچه نیروی جوانی در جامعه نباشد فعالیت‌های اقتصادی، علمی… دچار اختلال می‌شود
۲. کمبود نیروی کافی برای دفاع از کشور
۳.پیری و عدم نشاط در جامعه
۴. افسرگی در خانواده
البته باید به این مهم توجه کرد که برکت فقط در تکثیر نسل نیست، بلکه باید به تربیت صحیح فرزندان نیز اهمیت داد.
جامعه متعالی، جامعه ای است، که کنار افزایش جمعیت، تعلیم و تعلم، امر به معروف و نهی از منکر نیز حاکم باشد.
آیه ۱۵: ثُمَّ إِنَّكُم بَعْدَ ذَٰلِكَ لَمَيِّتُونَ
آﻳﻪ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻭ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺒﺪء در ایات قبل، ﺑﻪ ﻃﺮﺯ ﺯﻳﺒﺎ ﻭ ﻇﺮﻳﻔﻰ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ” ﻣﻌﺎﺩ” ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻰ ﺷﻮﺩ، ﻭ ﻣﻰ ﮔﻮﻳﺪ: ﺍﻳﻦ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺷﮕﻔﺘﻴﻬﺎﻳﺶ ﺗﺎ ﺍﺑﺪ ﺯﻧﺪﻩ ﻧﻤﻰ ﻣﺎﻧﺪ، ﺯﻣﺎﻧﻰ ﻓﺮﺍ ﻣﻰ ﺭﺳﺪ ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ﻋﺠﻴﺐ ﺍﺯ ﻫﻢ ﻓﺮﻭ ﻣﻰ ﺭﻳﺰﺩ ﻭ” ﺷﻤﺎ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺯﻧﺪﮔﻰ ﻫﻤﮕﻰ ﻣﻰ ﻣﻴﺮﻳﺪ.
آیه ۱۶: ثُمَّ إِنَّكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ تُبْعَثُونَ
برای ﺍﻳﻨﻜﻪ ﺍﻳﻦ ﺗﺼﻮﺭ ﭘﻴﺶ ﻧﻴﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮﺩﻥ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﻣﻰ ﮔﻴﺮد ﺑﻠﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻰ ﺍﻓﺰﺍﻳﺪ:” ﺳﭙﺲ ﺷﻤﺎ ﺭﻭﺯ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎﺭ ﺩﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺯﻧﺪﮔﻰ ﺑﺎﺯ ﻣﻰ ﮔﺮﺩﻳﺪ ﻭ ﺑﺮﺍﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮﻳﺪ.
آیه ۱۷: وَلَقَدْ خَلَقْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعَ طَرَائِقَ وَمَا كُنَّا عَنِ الْخَلْقِ غَافِلِينَ
علاوه بر آیات انفسی تدبر در آیات آفاقی نیز انسان را با نشانه های عظمت پروردگار آشنا میکند.
ولَقَدْ خَلَقْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعَ طَرَائِقَ « ما بر فراز شما هفت طریقه آفریدیم»
معنای طرائق (جمع طریقه):
۱.«راه»: ما هفت راه بالای سر شما آفریدیم.
ممکن است این راه‌ها طرق رفت و آمد فرشتگان باشد.
یعنی ما راه‌های فراوانی برای آمد و شد فرشتگان بر فراز شما قرار دادیم و از حال شما غافل نیستیم و فرشتگان ما نیز شاهد و ناظر اعمال شمایند.
ممکن است منظور از راه‌ها مدار گردش ستارگان آسمان باشد.
۲.«طبقه»: ما هفت طبقه بر فراز شما آفریدیم.
عدد ۷ به معنی تکثیر: یعنی بر فراز شما عالم‌های بسیار و کرات کواکب و سیارات بیشماری است.
عدد ۷ به معنی عدد شمارش و تعداد: یعنی غیر از این عالم که شما می‌بینید شش عالم دیگر مافوق آن قرار دارد که هنوز دست علم و دانش بشر به آن نرسیده است.
ومَا كُنَّا عَنِ الْخَلْقِ غَافِلِينَ
ﺍﺯ ﺁﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﻌﺪﺩ ﻋﻮﺍﻟﻢ ﻭ ﻃﺮﻕ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﺍﺳﺖ ﺍﻳﻦ ﺗﻮﻫﻢ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻭﺟﻮﺩ ﺁﻭﺭﺩ ﻛﻪ ﺁﻳﺎ ﺍﻳﻦ ﻭﺳﻌﺖ ﻭ ﻋﻈﻤﺖ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺨﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺁﻓﺮﻳﺪﮔﺎﺭ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﻏﺎﻓﻞ ﮔﺮﺩﺩ، ﺩﺭ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﺁﻳﻪ ﺑﻠﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ:” ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﺍﺯ ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﺧﻮﺩ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﺒﻮﺩﻩ ﻭ ﻧﺨﻮﺍﻫﻴﻢ ﺑﻮﺩ”.
ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﺭﻭﻯ ﻋﻨﻮﺍﻥ” ﺧﻠﻖ” ﺩﺭ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﻭ ﺧﻠﻘﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﺩﻯ ﺧﻮﺩ ﺩﻟﻴﻞ ﻋﻠﻢ ﺁﻓﺮﻳﺪﮔﺎﺭ ﻭ ﺗﻮﺟﻪ ﺍﻭ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﺳﺖ.
بیان احاطه علمی خداوند بر تمام عالم، ابطال عقیده مفوضه است که بر این باورند، خداوند فقط انسان را آفریده و بقیه امور را به او سپرده است.
آیه۱۸: وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً بِقَدَرٍ فَأَسْكَنَّاهُ فِي الْأَرْضِ وَإِنَّا عَلَىٰ ذَهَابٍ بِهِ لَقَادِرُونَ
وأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً بِقَدَرٍ
یکی دیگر از مظاهر قدرت الهی که از برکات آسمان و زمین محسوب می‌شود، باران است.«ما از آسمان آب آبی فرستادیم به اندازه معین»
نه آنقدر زیاد که زمین‌ها را در خود غرق کند، نه آنقدر کم که تشنه کامان در جهان گیاهان و حیوانات، سیراب نگردند .
فأَسْكَنَّاهُ فِي الْأَرْضِ وَإِنَّا عَلَىٰ ذَهَابٍ بِهِ لَقَادِرُونَ
ﺍﺯ” ﺁﺳﻤﺎﻥ” ﻛﻪ ﺑﮕﺬﺭﻳﻢ ﻭ ﺑﻪ” ﺯﻣﻴﻦ” ﺑﭙﺮﺩﺍﺯﻳﻢ ﻳﻜﻰ ﺍﺯ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻮﺍﻫﺐ ﺍﻟﻬﻰ ﺁﺑﻰ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﺣﻴﺎﺕ ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮﺩﺍﺕ ﺯﻧﺪﻩ ﺍﺳﺖ.ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻯ ﺩﺭ ﻫﻤﻴﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻛﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺫﺧﻴﺮﻩ ﺁﺑﻬﺎ ﺩﺭ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺯﻳﺮ ﺯﻣﻴﻨﻰ ﺍﺳﺖ ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﻳﺪ” ﻣﺎ ﺍﻳﻦ ﺁﺏ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺯﻣﻴﻦ ﺩﺭ ﻣﺨﺎﺯﻥ ﻣﺨﺼﻮﺹ ﺳﺎﻛﻦ ﻛﺮﺩﻳﻢ، ﺩﺭ ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﺍﮔﺮ ﻣﻰ ﺧﻮﺍﺳﺘﻴﻢ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮﻳﻢ ﻛﺎﻣﻠﺎ ﻗﺪﺭﺕ ﺩﺍﺷﺘﻴم.
آیه ۱۹: فَأَنشَأْنَا لَكُم بِهِ جَنَّاتٍ مِّن نَّخِيلٍ وَأَعْنَابٍ لَّكُمْ فِيهَا فَوَاكِهُ كَثِيرَةٌ وَمِنْهَا تَأْكُلُونَ
ﺩﺭ این آیه ﺑﻪ ﺩﻧﺒﺎﻝ ﻧﻌﻤﺖ ﭘﺮ ﺑﺮﻛﺖ ﺑﺎﺭﺍﻥ ﺑﻪ ﻣﺤﺼﻮﻟﺎﺗﻰ ﻛﻪ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻣﻰ ﺭﻭﻳﺪ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﻛﺮﺩﻩ ﻣﻰ ﮔﻮﻳﺪ:” ﻣﺎ ﺑﻪ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺍﻳﻦ ﺁﺏ، ﺑﺎﻏﻬﺎﻳﻰ ﺍﺯ ﺩﺭﺧﺖ ﻧﺨﻞ ﻭ ﺍﻧﮕﻮﺭ ﺑﺮﺍﻯ ﺷﻤﺎ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﻛﺮﺩﻳﻢ، ﺑﺎﻏﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻣﻴﻮﻩ ﻫﺎﻯ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﺯ ﺁﻥ ﻣﻰ ﺧﻮﺭﻳﺪ.
ﺧﺮﻣﺎ ﻭ ﺍﻧﮕﻮﺭ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺤﺼﻮﻝ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺍﻳﻦ ﺩﻭ ﻣﺤﺼﻮﻝ ﻋﻤﺪﻩ ﻭ ﭘﺮ ﺍﺭﺯﺵ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﺳﺖ ﻭ ﮔﺮ ﻧﻪ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ ﺍﺯ ﺩﻳﮕﺮ ﻣﻴﻮﻩ ﻫﺎ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻰ ﺷﻮﺩ.
آیه ۲۰: وَشَجَرَةً تَخْرُجُ مِن طُورِ سَيْنَاءَ تَنبُتُ بِالدُّهْنِ وَصِبْغٍ لِّلْآكِلِينَ
از ﺁﺏ ﺑﺎﺭﺍﻥ ﻋﻠﺎﻭﻩ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﺑﺎﻏﻬﺎﻯ ﻧﺨﻞ ﻭ ﺍﻧﮕﻮﺭ ﻭ ﻣﻴﻮﻩ ﻫﺎﻯ ﺩﻳﮕﺮ” ﺩﺭﺧﺘﻰ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﻛﺮﺩﻳﻢ ﻛﻪ ﺍﺯ ﻃﻮﺭ ﺳﻴﻨﺎء ﻣﻰ ﺭﻭﻳﺪ ﻭ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺭﻭﻏﻦ ﻭ” ﻧﺎﻥ ﺧﻮﺭﺵ” ﺑﺮﺍﻯ ﺧﻮﺭﻧﺪﮔﺎﻥ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻰ ﺁﻳﺪ.
منظور از طور سیناء چیست؟
اشاره به همان «کوه طور» معروف است که در صحرای سینا قرار دارد و قرآن در اینجا درخت زیتون را به عنوان درختی که از کوه طور می‌روید توصیف کرده است.
احتمال دیکر این که:«طور سینا» جنبه توصیفی دارد و معنی «کوه پربرکت» یا «کوه پردرخت» یا «کوه زیبا» است.
آیه۲۱: وَ إِنَّ لَكُمْ فِي الْأَنْعَامِ لَعِبْرَةً نُّسْقِيكُم مِّمَّا فِي بُطُونِهَا وَلَكُمْ فِيهَا مَنَافِعُ كَثِيرَةٌ وَمِنْهَا تَأْكُلُونَ
بعد ﺍﺯ ﺑﻴﺎﻥ ﮔﻮﺷﻪ ﺍﻯ ﺍﺯ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻯ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭ ﺩﺭ ﺟﻬﺎﻥ ﮔﻴﺎﻫﺎﻥ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺁﺏ ﺑﺎﺭﺍﻥ ﭘﺮﻭﺭﺵ ﻣﻰ ﻳﺎﺑﺪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻰ ﺍﺯ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ ﻭ ﻣﻮﺍﻫﺐ ﺍﻭ ﺩﺭ ﺟﻬﺎﻥ ﺣﻴﻮﺍﻧﺎﺕ ﭘﺮﺩﺍﺧﺘﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﻳﺪ:” ﺩﺭ ﭼﻬﺎﺭﭘﺎﻳﺎﻥ ﺑﺮﺍﻯ ﺷﻤﺎ ﻋﺒﺮﺕ ﺑﺰﺭﮔﻰ ﺍﺳﺖ”
ﺳﭙﺲ ﺍﻳﻦ ﻋﺒﺮﺕ ﺭﺍ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮﺡ ﻣﻰ ﺩﻫﺪ:” ﻣﺎ ﺍﺯ ﺁﻧﭽﻪ ﺩﺭ ﺩﺭﻭﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﺭﺍ ﺳﻴﺮﺍﺏ ﻣﻰ ﻛﻨﻴﻢ” (ﻧُﺴْﻘِﻴﻜُﻢْ ﻣِﻤَّﺎ ﻓِﻰ ﺑُﻄُﻮﻧِﻬﺎ).
ﺁﺭﻯ ﺷﻴﺮ ﮔﻮﺍﺭﺍ ﺍﻳﻦ ﻏﺬﺍﻯ ﻧﻴﺮﻭﺑﺨﺶ ﻭ ﻛﺎﻣﻞ ﺍﺯ ﺩﺭﻭﻥ ﺍﻳﻦ ﺣﻴﻮﺍﻧﺎﺕ، ﺍﺯ ﻟﺎﺑﻠﺎﻯ ﺧﻮﻥ ﻭ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁﻥ ﺑﻴﺮﻭﻥ ﻣﻰ ﻓﺮﺳﺘﻴﻢ .
ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﺒﺮﺕ ﺍﻧﮕﻴﺰ ﻭ ﺑﺮﻛﺎﺕ ﺣﻴﻮﺍﻧﺎﺕ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﺷﻴﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ” ﺑﺮﺍﻯ ﺷﻤﺎ ﺩﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﺴﻴﺎﺭﻯ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﺯ ﮔﻮﺷﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻰ ﺧﻮﺭﻳﺪ” (ﻭَ ﻟَﻜُﻢْ ﻓِﻴﻬﺎ ﻣَﻨﺎﻓِﻊُ ﻛَﺜِﻴﺮَﺓٌ ﻭَ ﻣِﻨْﻬﺎ ﺗَﺄْﻛُﻠُﻮﻥَ).
ﻋﻠﺎﻭﻩ ﺑﺮ ﮔﻮﺷﺖ ، ﺍﺯ ﭼﺮم ﺁﻧﻬﺎ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﻟﺒﺎﺱ ﻭ ﺧﻴﻤﻪ ﻫﺎﻯ ﭘﺮ ﺩﻭﺍم، ﻭ ﺍﺯ ﭘﺸﻢ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﻟﺒﺎﺳﻬﺎ ﻭ ﭘﻮﺷﺸﻬﺎ ﻭ ﻓﺮﺷﻬﺎ، ﻭ ﺍﺯ ﺑﻌﻀﻰ ﺍﺟﺰﺍﻯ ﺑﺪﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻮﺍﺩ ﺩﺍﺭﻭﻳﻰ ﻭ ﺣﺘﻰ ﺍﺯ ﻣﺪﻓﻮﻉ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻮﺍﺩ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪﻩ ﺑﺮﺍﻯ ﺩﺭﺧﺘﺎﻥ ﻭ ﺯﺭﺍﻋﺘﻬﺎ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻰ ﻛﻨﻴﺪ.
آیه ۲۲: وَعَلَيْهَا وَعَلَى الْفُلْكِ تُحْمَلُونَ
ﭼﻬﺎﺭﭘﺎﻳﺎﻥ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺮﻛﺒﻬﺎﻯ ﺭﺍﻫﻮﺍﺭ ﺩﺭ ﺧﺸﻜﻰ ﻭ ﺍﺯ ﻛﺸﺘﻰ ﻫﺎ ﺑﺮﺍﻯ ﺩﺭﻳﺎﻫﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻛﺮﺩﻩ” ﺑﺮ ﭼﻬﺎﺭﭘﺎﻳﺎﻥ ﻭ ﻛﺸﺘﻴﻬﺎ ﺳﻮﺍﺭ ﻭ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎﻫﻬﺎﻯ ﻣﻘﺼﻮﺩ ﺧﻮﺩ ﻣﻰ ﺭﺳﻴﺪ” (ﻋَﻠَﻴْﻬﺎ ﻭَ ﻋَﻠَﻰ ﺍﻟْﻔُﻠْﻚِ ﺗُﺤْﻤَﻠُﻮﻥَ ) .
ﺍﻳﻨﻬﻤﻪ ﺁﺛﺎﺭ ﻭ ﺧﻮﺍﺹ ﻭ ﻓﻮﺍﺋﺪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺣﻴﻮﺍﻧﺎﺕ ﺑﻪ ﺭﺍﺳﺘﻰ ﻣﺎﻳﻪ ﻋﺒﺮﺕ ﺍﺳﺖ، ﻫﻢ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺁﻓﺮﻳﻨﻨﺪﻩ ﺍﻳﻨﻬﻤﻪ ﻧﻌﻤﺖ ﺁﺷﻨﺎ ﻣﻰ ﺳﺎﺯﺩ ﻭ ﻫﻢ ﺣﺲ ﺷﻜﺮﮔﺰﺍﺭﻯ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺍﻭ ﺑﺮﻣﻰ ﺍﻧﮕﻴﺰﺩ.
استفاده از طبیعت و منافع آن تنها برای لذت بردن و ارضای نفس نیست، بلکه تمام آفرینش نشانه و عبرتی برای اهل اندیشه میباشد.
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود:
اُعبُدِ اللّه َ كأنّكَ تَراهُ ، و اعدُدْ نَفسَكَ في المَوتى ، و اذكُرِ اللّه َ عِندَ كُلِّ حَجَرٍ و عِندَ كُلِّ شَجَر؛ خدا را چنان عبادت كن كه انگار او را مى بينى و خودت را از مردگان بشمار و نزد هر سنگ و درختى خدا را يادآور شو .
مؤسسه نورالیقین
مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی
بدون دیدگاه