ادامه آیه ۶۴ سوره نساء
دوره موضوعات قبل
اطاعت بدون قید و شرط در چه مسائلی واجب است؟
اطاعت بالذات و بالعرض
مفاهیم کلی وجزئی
اذن تکوینی وتشریعی
الاسلام یعلو و لایعلی علیه ( جمله خبریه به داعی انشاء)
جمله خبریه وانشائیه
سیاق آیه درباره شفاعت و توسل
از عبارت جاوک چه استفاده می توان کرد؟
آیه در صدد برشمردن امتیازی برای پیامبر نه تحصیل رضایت
آیه 64 نساء
«وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا لِيُطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ ۚ وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَحِيمًا»
روز دوشنبه مورخ ۲۴ اردیبهشت جلسه تفسیر تخصصی مقارن با چهارمین روز از دهه کرامت برگزار شد.
استاد محترم مائده آل مرتضی در این جلسه درباره ادامه تفسیر آیه 64 نساء موضوعاتی را بدین شرح مورد اهتمام و بررسی قرار دادند.
نبوت عام و خاص
ایشان در شرح و تبیین این دو موضوع چنین ادامه دادند که نبوت عام در حقیقت مجموعه مباحثی است که در باره اصل وحی و نبوت که رسالت همه انبیاء الهی را شامل می‌شود و به طور کلی در مورد موضوع پیامبری مباحثی را ارائه می‌دهد از جمله :
ضرورت بعثت انبیاء و راه‌های شناخت آنها، عصمت انبیاء و فواید نبوت،
آیه مورد بحث «وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ لِيُطاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ… مبین ضرورت اطاعت از همه انبیاء الهی در عصر خودشان به اذن الهی است.
در حقیقت نبوت خاص یکی از مصادیق نبوت عام است و مباحث آن مربوط به یکی از انبیاء الهی است.
آیه «… أَطيعُوا اللَّهَ وَ أَطيعُوا الرَّسُولَ…» بیانگر نبوت خاص رسول اکرم واطاعت بدون قید و شرط از ایشان به اذن الهی است.
اطاعت بالذات و بالعرض
اطاعت بالذات در حقیقت شایسته خداوند است که خالقیت و مالکیت همه موجودات عالم را دارد و پیامبر (ص) به عنوان نماینده خداوند در زمین، پس سخن او سخن خداست و امر او از امر الهی سرچشمه می گیرد.
چنین مقام و منصب و رسالت را خداوند بر عهده ایشان نهاده پس اطاعت از ایشان در همه حوزه ها بالعرض و در طول اطاعت از خداست. «مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ»
قوانین جزئی و کلی
یکی از وظایف نبی اکرم (ص) تبیین قوانین کلی قرآن کریم است مثل «اقیموالصلاه» واینکه چگونه نماز بخوانیم، چند رکعت، به چه ترتیبی و… بیان جزئیات به عهده پیامبر اسلام است و هچنین بیان مفاهیم و جزئیاتی که در قرآن ذکر نشده و احکام حکومتی و تعیین مصادیق آن که همگی برگرفته از تعالیم الهی است، بنابراین باید از پیامبر اسلام در همه حوزه‌ها چه در قوانین کلی یا قوانین جزئی و حکومتی که با رفتار و گفتار و تقریر ایشان به عنوان سنت به دست مسلمانان رسیده تبعیت کرد
اذن تکوینی و تشریعی
در یک بیان کلی می‌توان گفت اذن د حوزه تکوین مربوط به عالم هستی یعنی پدیده‌های عالم، ملائکه و نظام آفرینش است.
نمونه آیاتی که اشاره به اذن تکوینی دارد عبارتند از :
«وَ الْبَلَدُ الطَّيِّبُ يَخْرُجُ نَباتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ» (اعراف، 58)
«وَ ما كانَ لِنَفْسٍ أَنْ تَمُوتَ إِلاَّ بِإِذْنِ اللَّهِ» (آل عمران، 145)
«يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَ الْمَلائِكَةُ صَفًّا لا يَتَكَلَّمُونَ إِلاَّ مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ وَ قالَ صَواباً» (نبأ، 38)
باید گفت امر خداوند در حوزه تکوین کن و یکون و تخلف ناپذیر است.
أستاد محترم در ادامه شرح موضوع اذن تکوینی و تشریعی به تبیین اذن تشریعی پرداختند.
اذن تشریعی
به طور کلی در حوزه تشریع وظیفه مکلفین با استفاده از قرآن و سنت معین می شود و در واقع شامل بایدها و نبایدهایی است که ممکن است مکلف آنها را بپذیرد و با اراده خود عمل کند و یا نپذیرد ومخالفت کرده و عمل نکند، مانند «اقیموا الصلوة»
مدیریت محترم موسسه نورالیقین فرمودند: قوانین تشریعی مخصوص انسانهاست که باید به فکر این قوانین باشند و نسبت به آنها علم و معرفت داشته باشد و در مورد آنها خوب بیاندیشد و به کار بگیرند.
امام صادق (ع) فرمودند: «حَدِيثٌ تَدْرِيهِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ حَدِيثٍ تَرْوِيهِ، يك حديث بفهمى بهتر است از آن كه هزار حديث [نفهميده ]روايت كنى»
علم سلطان است اگر امت اسلام به تعلیم و تعلم در تمامی حوزه‌های علمی و معرفتی اهتمام بورزند می‌توانند درعالم برترین باشند.
پیامبر اسلام (ص)فرمودند: «اَلْإِسْلاَمُ يَعْلُو وَ لاَ يُعْلَى عَلَيْهِ، اسلام برتر است و آيينى بالادست آن نيست».
اسلام زمانی می‌تواند در همه حوزه‌های علمی عملی غالب باشد که مسلمین به کسب علم و معرفت اهتمامی جدی داشته باشند و این را از ضروریات بدانند چرا که جاهل هرگز نمی‌تواند به قوانین الهی دقت عمیقی داشته باشد.
خداوند متعال در قرآن می‌فرماید: «هَلْ يَسْتَوِي الَّذينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذينَ لا يَعْلَمُونَ» «إِنَّما يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ 28،فاطر»
«كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ… . »
این آیات در واقع جمله انشائی در قالب جمله خبری است
امام رضا (ع) آنقدر از نظر علمی در سطح بالایی قرار داشتند که وقتی مأمون خواست مقام ایشان را پایین بیاورد از علما و دانشمندان بلاد مختلف دعوت کرد تا با ایشان مناظره کنند ولی هیچکدام از آنها حریف امام (ع) نشدند و این نمونه الگویی است برای همه اهل ایمان که فقط ناقل علم نباشند.
طبق فرموده علی (ع) پایین‌ترین درجه علم، علمی است که به نقل آن اکتفا شود ولقلقه زبان باشد و بهترین علم آن است که در عمل به ظهور و بروز برسد و این از بالاترین درجات علم است و بهترین راه تشویق دیگران برای آموختن علم و معرفت.
مؤمنین نه تنها باید اهل علم و عمل باشند بلکه لازم است دست دیگران را هم بگیرند و به سمت کسب علم و معرفت سوق دهند و این از سنن الهی است که جاهلین را به علماء واگذار کرده است.
اسلام و تعالیم الهی زمانی فراگیر می‌شود که کم کم و کلمه به کلمه به عمل دربیاید و به دست همگان برسد تا ریشه جهل زدوده شود.
جمله انشائی در قالب جمله خبری
در بسیاری از روایات احکام شرعی در قالب جمله خبری بیان شده است. یعنی حکم به شکل جمله خبری به جای صیغه امر آمده است. مثل : «وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً»
در عرف هم اینگونه جملات کاربرد دارد زمانی که پدری قصد دارد یک دستوری به فرزندش بدهد به جای گفتن این کار را انجام بده می‌گوید پسرم این کار را انجام می‌دهی؟ پس در بعضی از جملات خبری قصد خبررسانی نیست بلکه گوینده می‌خواهد امری را صادر کند خبر به داعی انشاء است.
توسل به رسول خدا (ص)
عبارت «جائوک» در آیه مورد بحث اشاره به حضور فیزیکی رسول خدا ندارد بلکه در صدد بیان این امر است که اگر کسی به خدمت رسول خدا برسد و ایشان در قید حیات باشند یا کنار مزار شریف ایشان برود یا از راه دور ابراز ارادت کند در حالی که معتقد و مؤمن است متوسل به ایشان شود و طلب مغفرت کند خداوند توبه ایشان را می‌پذیرد چرا که استغفار رسول خدا بهتر و کامل‌تر و جامع‌تر از استغفار فرد عاصی است. بنابراین متوسل شدن و واسطه قرار دادن پیامبر و شفاعت ایشان لازم است وشرک محسوب نمی شود.
دردعای توسل می‌خوانیم «.. إنّکم أَئِمَّتِي وَ عُدَّتِي لِيَوْمِ فَقْرِي.. » در این دعا أئمه را مورد خطاب قرار داده ومی گوییم عُده و عِده من در موقع نیاز شما هستید من با وجود شما در هیچ صحنه‌ای نه در دنیا و نه در آخرت تنها نیستم..
علامه جوادی آملی می‌فرماید: عبارت «جائوک» صرف گرفتن رضایت از پیامبر به جهت مراجعه آنها به طاغوت نیست بلکه آیه اطلاق دارد و هر کسی در هر مکانی و زمانی اگر ظلمی مرتکب شده و توبه کرده با توسل به پیامبر (ص) مغفرت و رحمت الهی شامل او می‌شود.
«.. جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَحِيمًا»
موسسه نورالیقین
مرکزتخصصی تفسیر علوم قرآنی
بدون دیدگاه