سؤال1: علم صرف[1] را تعریف کنید.
علم صرف دانشی است که درباره تبدیل کلمه با توجه به معنای مورد نظر در صورت‌های مختلف بحث می‌کند.
مراد از صورت‌های مختلف، ساختار و ساختمان کلمه می‌باشد.
ساختمان کلمه آن چیزی است که کلمات مشتق از یک ریشه با آن تشخیص داده می‌شوند؛ به طور مثال «ضـَرَبَ»، «یَضرِبُ»، «إضرِب»، «مَضروب» و «ضارِب» با وجود ریشه مشترک، از لحاظ ساختار با هم فرق دارند.
سؤال2 : بنیان گذار علم صرف و نحو کیست؟
امیرالمؤمنین علیj بنیان گذار این علم هستند.
وقتی أبوالاسود دوئلی خدمت امیرالمؤمنینj رسید آن حضرت کاغذی به او داد که در آن نوشته بودند:
«بسم الله الرحمن الرحیم، الکلمةُ ثَلاثَةُ أقسامٍ : إسمٌ و فِعلٌ و حَرفٌ…
کلمه سه قسم است : اسم، فعل و حرف. اسم آن چیزی است که بر مسمّی (نام گذاری شده) دلالت کند. فعل آن چیزی است که دلالت بر حرکت و کار مسمّی کند. حرف آن است که معنا را در غیر آن ایجاد کند.»
سپس حضرت دستور دادند که قواعدی در ادامه این مطلب بنویسد تا قرآن از تغییر و تحریف مصون بماند.
سؤال3 : تفاوت فعل، اسم و حرف را همراه با مثال بیان کنید.
اسم بر معنای مستقل دلالت می کند ولی بر زمان دلالت ندارد؛ مانند: رَجُل، دَجاجَة، هُوَ، إکرام
فعل هم بر معنای مستقل و هم بر زمان دلالت می‌کند؛ مانند: شَرِبَ، یَدرُسُ، اُکتُب
حرف نه معنای مستقل دارد و نه بر زمان دلالت دارد؛ مانند: عَلی، مَن، في، لا، إن
سؤال4 : اسم با چه ویژگی‌هایی شناخته می‌شود؟
غالباً اسم می‌تواند «ال» یا تنوین بپذیرد و مصغّر[2] و منسوب[3]شود؛ مانند: «الکتابُ»، «کِتابٌ»، «کُتَیِّب»، «ایرانِیّ»
نکته : هیچ گاه «ال» و تنوین در یک کلمه جمع نمی‌شوند.
[1] . ترجمه و شرح مبادی‌العربیة4، بخش اول: صرف، ص19،شماره1
[2] . مصغّر، اسمی است که مفهوم خردی و کوچکی را برساند.
[3] . اسمی که به کسی یا جایی نسبت داده شود. مانند: «سادات موسوی» که منسوب به امام موسی بن جعفرعلیه السلام هستند.
موضوع : تصریف
سؤال 5 : تغییر کلمه از صورتی به صورت دیگر چه نام دارد؟
به تغییر یک کلمه از صورتی به صورت دیگر «تصریف» [1] گویند و «تصریف» در لغت به معنای، گرداندن از این سو به آن سو است.
تصریف فعل[2] : به تبدیل فعل ماضی به مضارع و ساخت امر و همچنین تغییر صیغههای آنها بنا بر تغییر ضمایر فاعلی (غایب، مخاطب، متکلم، مفرد، مثنی، جمع، مذکر، مؤنث) تصریف فعل گویند.
ماضی : فَرِحَ، فَرِحتُم، فَرِحتُ
مضارع : یَفرَحُ، تَفرَحونَ، أفرَحُ
امر: اِفرَحْ، اِفرَحوا، اِفرَحِی
تصریف اسم[3] : به اسم‌هایی متصرف می‌گویند که بتوان از آن ها مثنی، جمع، اسم مصغّر و منسوب ساخت.
نَهر (مفرد)، نَهران (مثنی)، اَنهار (جمع)، نُهَیر(مصغّر)، نَهرِیّ (منسوب)
نکته[4] : تجزیه‌پذیری (تصریف)، فقط بر اسم و فعل انجام می‌شود و حروف از این مقوله مستثنی هستند.
سؤال 6 : اسم‌ها و فعل‌ها از لحاظ صرف‌پذیری بر چند دسته تقسیم می‌شوند؟
اسم‌ها، معرب یا مبنی و افعال، مشتق یا جامد می‌باشند.
اسماء معرب و افعال مشتق، صرف پذیرند.
[1] . ترجمه و شرح مبادی‌العربیة4، بخش اول: صرف، ص20،شماره4
[2] . ترجمه و شرح مبادی‌العربیة4، بخش اول: صرف، ص20،شماره5
[3] . ترجمه و شرح مبادی‌العربیة4، بخش اول: صرف، ص20،شماره5
[4] . ترجمه و شرح مبادی‌العربیة4، بخش اول: صرف، ص19،شماره3
مؤسسه نورالیقین
مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی
بدون دیدگاه