وَقَالَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنَا كَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ كَمَا تَبَرَّءُوا مِنَّا كَذَلِكَ يُرِيهِمُ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَاتٍ عَلَيْهِمْ وَمَا هُمْ بِخَارِجِينَ مِنَ النَّارِ
و (در اين موقع) پيروان ميگويند كاش بار ديگر ما به دنيا برميگشتيم تا از اين پيشوايان گمراه بيزاري جوئيم آنچنان كه آنها (امروز از ما بيزاري جستند (آري) اين چنين خداوند اعمال آنها را بصورت حسرتزائي به آنها نشان ميدهد و هرگز از آتش (دوزخ) خارج نخواهند شد.
- تفسیر و مفاهیم
- اعراب و موضوع آیات
- نکات تجویدی
موضوع. تجسم اعمال
پیوند با ائمه کفر در قیامت چگونه تجسم می‌یابد؟
تجسّم عمل تابعان گمراه در قيامت، اعمال انسان‌ها را به آنان ارائه مي‌كنند و هر كس عمل خويش را كاملاً مي‌بيند. البته مراد باطن عمل است؛ نه صورت دنيايي آن زيرا صورت دنيايي در آخرت ظهور نمي‌كند. مستفاد از آيه مورد بحث اين است كه متن عمل تابعان، به صورت «حسرت» ظهور مي‌كند: «كَذلِكَ يُريهِمُ اللّهُ اَعملَهُم حَسَرتٍ عَلَيهِم» زيرا بين رهبران كفر و سرسپردگان آنها پيوند واقعي نيست. پيروي از غير ائمّه حق، اتّصال كاذب و انقطاع حقيقي است. اين گسيختگي در قيامت ظهور مي‌كند؛ مانند عدم ارتباط تشنه با سراب، كه گسيختگي آن دو را تشنه در پايان بي‌راهه‌اي كه در پي سراب پيموده است مي‌فهمد. اين انقطاع و گسيختگي صادق در قيامت كه روز صدق و حق است به صورت انزجار و تبرّي متقابل ظهور مي‌كند: «اِذ تَبَرَّاَ الَّذينَ اتُّبِعوا مِنَ الَّذينَ اتَّبَعوا ورَاَوُا العَذابَ وتَقَطَّعَت بِهِمُ الاَسباب»[1] وقالَ الَّذينَ اتَّبَعوا لَو اَنَّ لَنا كَرَّةً فَنَتَبَرَّاَ مِنهُم كَما تَبَرَّءوا مِنّا…» خداي سبحان از اين «ظهور» با تعبير «ارائه متن عمل» ياد كرده، درباره چگونگي اين ارائه مي‌فرمايد: «كَذلِكَ يُريهِمُ اللّهُ اَعملَهُم حَسَرتٍ عَلَيهِم».
1. حسرت، گاهي به لحاظ از دست دادن راه صواب و نيل به ثواب است؛ مانند حسرت كسي كه مي‌گويد: «يلَيتَنِي اتَّخَذتُ مَعَ الرَّسولِ سَبيلا»[2] و زماني به لحاظ به دست آوردن، يعني آلوده شدن به كار حرام و قبيح است؛ مانند كسي كه مي‌گويد: «لَيتَني لَم اَتَّخِذ فُلانًا خَليلا ٭ لَقَد اَضَلَّني عَنِ‌لذِّكر»[3] راز ناميده شدن قيامت به يوم الحسرة نيز وجود جهات فراواني براي تحسّر در آن است.[4]
[1] . سوره بقره، آیه 166.
[2] . سوره فرقان، آیه 27.
[3] . سوره فرقان، آیات28-29.
[4]. تفسیر تسنیم، ج۸، صص۳۳۷و ۳۳۸.
مؤسسه نورالیقین
مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی
بدون دیدگاه