فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لِي وَلَا تَكْفُرُونِ
پس مرا ياد كنيد [تا] شما را ياد كنم و شكرانه ام را به جاى آريد و با من ناسپاسى نكنيد
- تفسیر و مفاهیم
- اعراب و موضوع آیات
- نکات تجویدی
موضوع: ذکر و شکر خداوند
ذکر خدای تعالی و شکرگزاری از نعمت‌هایش بیانگر کدام اصل تربیتی می‌باشد؟
ﺟﻤﻠﻪ «ﻣﺮﺍ ﻳﺎﺩ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ ﺭﺍ ﻳﺎﺩ ﻛﻨﻢ» ﺍﺷﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻌﻨﻰ ﻋﺎﻃﻔﻰ ﻣﻴﺎﻥ ﺧﺪﺍ ﻭ ﺑﻨﺪﮔﺎﻥ ﻧﻴﺴﺖ، ﺁﻥ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﺍﻧﺴﺎن‌هاست ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ می‌گویند: ﺑﻪ ﻳﺎﺩ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻳﺎﺩ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﻴﻢ.
ﺑﻠﻜﻪ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺍﺻﻞ ﺗﺮﺑﻴﺘﻰ ﻭ ﺗﻜﻮﻳﻨﻰ ﺍﺳﺖ، ﻳﻌﻨﻰ ﺑﻴﺎﺩ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﻴﺪ، ﺑﻪ ﻳﺎﺩ ﺫﺍﺕ ﭘﺎﻛﻰ ﻛﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺗﻤﺎم ﺧﻮبی‌ها ﻭ نیکی‌هاﺳﺖ ﻭ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺭﻭﺡ ﻭ ﺟﺎﻥ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﭘﺎﻙ ﻭ ﺭﻭﺷﻦ ﺳﺎﺯﻳﺪ ﻭ ﺁﻣﺎﺩﻩ ﭘﺬﻳﺮﺵ ﺭﺣﻤﺖ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭ، ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺫﺍﺕ ﭘﺎﻙ، ﺷﻤﺎ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻓﻌﺎلیت‌ها مخاص‌تر، مصمم‌تر، ﻧﻴﺮﻭﻣﻨﺪﺗﺮ، ﻭ ﻣﺘﺤﺪﺗﺮ ﻣﻰﺳﺎﺯﺩ.
ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺍﺯ«ﺷﻜﺮﮔﺰﺍﺭﻯ ﻭ ﻋﺪم ﻛﻔﺮﺍﻥ»ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﻰ ﻭ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎ ﺯﺑﺎﻥ ﻧﻴﺴﺖ، ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﺁﻥ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻧﻌﻤﺘﻰ ﺭﺍ ﺩﺭﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﻯ ﺧﻮﺩ ﻣﺼﺮﻑ ﻛﻨﻴﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺭﺍﻩ ﻫﻤﺎﻥ ﻫﺪﻓﻰ ﻛﻪ ﺑﺮﺍﻯ ﺁﻥ ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ ﺷﺪﻩ است ﺑﻪ ﻛﺎﺭﮔﻴﺮﻳﺪ ﺗﺎ ﻣﺎﻳﻪ ﻓﺰﻭﻧﻰ ﺭﺣﻤﺖ و نعمت خدا گردد.[1]
ياد خدا عبادت و حسنه است و اگر كسي به ياد خدا بود، بر اساس «مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا»[2] پاداش چند برابر مي‌گيرد. بر اساس اين اصل قرآني كه هر كس كار خيري كند جزاي بهتر مي‌گيرد، نه جزاي معادل، اينكه خداي سبحان فرمود: ﻓَﺎﺫْﻛُﺮُﻭﻧِﻰ ﺃَﺫْﻛُﺮْﻛُﻢْ بدين معنا نيست كه هر اندازه شما به ياد من باشيد من نيز همان قدر به ياد شما هستم، زيرا اولاً اگر اين معنا مراد باشد، چنين مي‌شود: مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا حال آنكه به يقين، ياد پاداشي خداوند به انسان، بيشتر و قوي‌تر از ياد انسان نسبت به خداوند است.
ثانياً ياد خداي سبحان همواره كامل‌تر و قوي‌تر از ياد عبد است، چنان‌كه مي‌فرمايد: مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا.
شُكر نیز از اوصافي است كه خداي سبحان هم آن را زمينه پاداش شخصي خود قرار داد و هم به سبب فراواني پاداش، نوع و ميزان جزاي آن را ذكر نفرمود: «سيجزي الله الشكرين … و سنجزي الشكرين» اگر پاداش عمل صالحي بسيار مهم و برتر از «جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ» و مانند آن باشد، خداي سبحان آن را ذكر نمي‌كند، چنان‌كه نوع و مقدار پاداش كسي كه صفت شكر براي او ملكه شده باشد را بيان نفرمود: «سيجزي الله الشكرين … و سنجزي الشكرين»
ويژگي ديگر جزاي شكر اين است كه افزون بر پاداش ياد شده، خداي سبحان بر نعمت‌هايي كه شكر آنها به جا آورده شود خواهد افزود، چنان‌كه در اعلامي عمومي فرمود: اگر شكرگزاري كنيد بر نعمت شما مي‌افزايم: «وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ»[3] نکته: یاد خدا و شکرگزاری از نعمت‌هایش باید دائمی باشد، هنگام وجود زمینه گناه، در اطاعت از خدا یا هنگام مصیبت‌ها نباید لحظه‌ای از یاد خداوند غافل شد و در تمام حالات سپاسگزار خداوند باشیم، این شکر دائم سبب می‌شود خدای تعالی نیز به نحوی شایسته و وسیعتر از ما تشکر کند «إِنَّ اللَّهَ شَاكِرٌ عَلِيمٌ».[4]
[1] . تفسیر نمونه، ج1، صص ۵۸5-586.
[2] . سوره انعام، آیه 160.
[3] . تفسیر تسنیم صص ۵۳۵ و ۵۵۰
[4] . بیانات استاد
مؤسسه نورالیقین
مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی
بدون دیدگاه