سوره بقره / آیه 65

موضوع1: مسخ نافرمانان(سرکشان)

آیامسخ نافرمانان فقط برای بنی‌اسرائیل بود؟

اين دو آيه نيز مانند آيات گذشته به روح عصيانگرى و نافرمانى حاكم بر يهود و علاقه شديد آنها به امور مادى اشاره مى‌كند.

جمله « فَقُلْنَا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خَاسِئِينَ »كنايه از سرعت عمل است كه با يك اشاره و فرمان الهى چهره همه آن عصيانگران دگرگون شد.

این سرگذشت، مربوط به جمعى از بنى‌اسرائيل است كه در ساحل يكى از درياها در بندرى بنام ايله زندگى مى‌كردند و از طرف خداوند به عنوان آزمايش و امتحان دستورى به آنها داده شد و آن اينكه صيد ماهى را در آن روز تعطيل كنند اما آنها با آن دستور مخالفت كردند و گرفتار مجازات دردناكى شدند.

زيرا روز شنبه تعطيل آنها بود و وظيفه داشتند، دست از كار و كسب و صيد ماهى بكشند و به مراسم عبادت آن روز بپردازند.

 آزمايش آنها به چيزى بود كه آنها را به سوى خود جلب و به نافرمانى دعوت مى‌كرد و همه آزمايش‌ها همين گونه است ، زيرا آزمايش بايد ميزان مقاومت افراد را در برابر كشش گناهان مشخص كند و اگر گناه كششى به سوى خود نداشت، آزمايش مفهومى نمى‌داشت .

جالب اينكه از امام باقر و امام صادق عليهما السلام در معنى اين آيه نقل شده كه فرمودند: منظور از «مَا بَيْنَ يَدَيْهَا» نسل آن زمان و مراد از «ما خَلْفَها» ما مسلمانان هستيم، يعنى اين درس عبرت مخصوص بنى‌اسرائيل نبود، و همه انسانها را شامل مى‌شود.[1]

موضوع2: تعذیب عمومی و فردی

زیر پا نهادن مقررات الهی،  انسان را در خطر ابتلا به چه عذاب‌هایی قرار می‌دهد؟  

اين آیات نيز مانند آيات گذشته به روح عصيانگرى و نافرمانى حاكم بر يهود و علاقه شديد آنها به امور مادى اشاره مى‌كند.

جمله «فَقُلْنَا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خَاسِئِينَ»كنايه از سرعت عمل است كه با يك اشاره و فرمان الهى چهره همه آن عصيانگران دگرگون شد.(مسخ)

تعذيب خدا همانند احسان او گاهي فردي است و گاهي جمعي؛ اگر جامعه و افراد سرزميني به تباهي مبادرت كنند و عناصر محوري آن جامعه را اشتياق به گناه تشكيل دهد، چنين ملت و چنان سرزميني مورد بي‌مهري خداوند قرار مي‌گيرد؛ زيرا خداي سبحان هر چند ارحم الراحمين است، ولي اگر حكمت بالغه وي اقتضاي تنبيه و كيفر دادن كند، منطقه گناه را به آثار مشؤومِ معصيت مؤاخذه مي‌كند.

آنچه از خطابِ جمع در «كُونُوا» و ضمير جمع، در «فَلَمّا عَتَوا عَن‌ ما نُهُوا عَنه‌ُ قُلنا لَهُم‌… »[2]

برمي‌آيد اين است كه گروهي از بني‌اسرائيل به تبديل صورت مبتلا شدند؛ هرچند عده‌اي از آنان از اين تنكيل مصون مانده‌اند؛ زيرا اينان نه تنها مرتكب منهي عنه نشده بودند، بلكه مرتكبان گناه را موعظت مي‌كردند.[3]

یکی از مواردی که مانع عذاب فراگیر در جامعه می‌گردد،  انجام فریضه الهی، امر به معروف و نهی از منکر است که در آیات و روایات مکرّر، یادآوری شده است.

در روایاتی از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می‌خوانیم:

«إِذَا أُمَّتِی تَوَاکلَتِ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْی عَنِ الْمُنْکرِ فَلْتَأْذَنْ بِوِقَاعٍ مِنَ اللَّهِ تَعَالَی؛ زمانی که امت من امر به معروف و نهی از منکر را به یکدیگر واگذارند، (یعنی هر کس سکوت کند به انتظار اینکه گروهی خاص و یا دیگران امر به معروف و نهی از منکر کند و در نتیجه هیچ کس قیام نکند) باید آماده پذیرش عذاب و هلاکت خداوند باشند».[4]

چيزي كه نسبت آن به حال و آينده يكسان باشد، هشداري است براي مكلّفان عصرِ تعذيب و مكلفان آينده كه اگر هر كدام گرفتار اعتدا گردند و از محدوده حكم الهي تعدّي كنند، چنين خطري در كمين آنهاست.[5]

در این باره امام باقر و امام صادق علیهما السلام  می‌فرمایند: منظور از «ما بَیْنَ یَدَیْها» نسل آن زمان و مراد از  «ما خَلْفَها» ما مسلمانان هستیم، یعنى این درس عبرت مخصوص بنى‌اسرائیل نبود، و همه انسان ها را شامل مى‌شود.[6]

[1] . تفسیرنمونه، ذیل آیات ۶۵ و۶۶ بقره وآیات ۱۶۳ تا۱۶۶ اعراف

[2] . آیه ۱۶۶ اعراف

[3] . . تفسیر تسنیم ،ج ۵، ص ۱۳۰

[4] . پایگاه حوزه

[5] . تفسیر تسنیم، ج ۵، ص ۱۶۸

[6] . تفسیر نمونه،ج1، ص ۳۵۲

مؤسسه نورالیقین

مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی