معانی حرف جرّ «عن»

لفظ جرّ «عن» بر چند معنی دلالت دارد؟

1. مجاوزت (حقیقی و مجازی)
2. به معنی «بعد»
3. استعلاء
4. بدل
5. به معنای «مِن»

• مجاوزت (دوری کردن – عبور کردن – گذشتن)
مجاوزت بر دو نوع است:
الف) حقیقی
مثال: رمیتُ السّهم عن القوس
[ترکیب: رمیتُ: فعل ماضی، مبنی بر سکون، تُ: ضمیر متصل، مبنی، محلاً مرفوع، فاعل/ السهمَ: مفعول به منصوب، علامت نصب: فتحه ظاهری/ عن:حرف جرّ، مبنی بر سکون/ القوسِ: مجرور به حرف جرّ، علامت جرّ کسره ظاهری/ عن القوسِ: جارّ و مجرور، متعلّق به رمیت]
توضیح: «عن القوس» به معنی عبور کردن تیر از کمان بکار رفته است.
ب) مجازی
مثال 1: بَلَغَنی عَن زیدٍ حَدیثٌ
[ترکیب:بَلَغَ: فعل ماضی، مبنی بر فتح ، ن : نون وقایه ، ی : ضمیر متصل ، مبنی ، محلا منصوب ، مفعول به / عن: حرف جرّ، مبنی بر سکون/ زیدٍ: مجرور به حرف جرّ، علامت جرّ کسره ظاهری/ عن زیدٍ: جارّ و مجرور، متعلّق به بَلَغَ / حَدیثٌ : فاعل و مرفوع ، علامت رفع ، ضمه ی ظاهری]
توضیح: «عن زیدٍ» مجازاً به معنی عبور کردن کلام از زید و رسیدن به مخاطب است.

مثال 2: در کلام امام حسین علیه السلام «یا هذا کُفَّ عن الغیبة فانَّها اِدامُ کِلابِ النّار»
[ترکیب: یا: حرف ندا، مبنی بر سکون/ هذا: اسم اشاره، مبنی، محلاً منصوب، منادا/ کفّ: فعل امر، مبنی بر حذف حرف عله،ضمیر مستتر انت، محلاً مرفوع و فاعل/ عن:حرف جرّ، مبنی بر سکون/ الغیبة: مجرور به حرف جرّ، علامت جرّ کسره ظاهری /عن الغیبة:جارّ و مجرور، متعلّق به کفّ/ ف : حرف تعلیل ، مبنی بر فتح/ انّ: از حروف مشبهة بالفعل، مبنی بر فتح/ ها: ضمیر متصل، مبنی، محلاً منصوب، اسم اِنّ/ إدامُ: خبر و مرفوع، علامت رفع: ضمه ظاهری / کِلابِ: مضاف الیه و مجرور به کسره ظاهری / النّار: مضاف الیه اهل، مجرور، علامت جر: کسره ظاهری.]
توضیح: «عن الغیبة» مجازاً به معنای دوری کردن از غیبت به کار رفته است0
• به معنی «بعد»
مثال 1: قال عمّا قلیلٍ لیُصبحُنَّ نادمین
[ترکیب: قال: فعل ماضی، مبنی بر فتح، ضمیر مستتر هو: مبنی، محلاً مرفوع، فاعل/ عن: حرف جرّ، مبنی بر سکون/ ما: زائده، مبنی بر سکون/ قلیلٍ: مجرور به حرف جرّ، علامت جر کسره ظاهری/ عن قلیل: جارّ و مجرور، متعلّق به نادمین / لَ: لام قسم مقدر، مبنی بر فتح/ یصبحنّ: فعل مضارع موکد به نون ثقیله، از افعال ناقصه، واو محذوفه (به دلیل التقای ساکنین)، محلاً مرفوع، اسم یصبح/ نادمین: خبر یصبح، منصوب علامت نصب یاء]
مثال 2: لترکبنَّ طبقاً عن طبقٍ
[ترکیب: لَ: لام قسم مقدر، مبنی بر فتح/ ترکبنَّ: فعل مضارع موکد ، واو محذوفه – به دلیل التقاء ساکنین- فاعل و محلا مرفوع / طبقاً: مفعول به، منصوب علامت نصب فتحه ظاهری / عن:حرف جرّ، مبنی بر سکون/ طبق: مجرور به حرف جرّ، علامت جرّ کسره ظاهری/ عن طبق: جارّ و مجرور، متعلق به (کائنا) محذوف، محلاً منصوب، صفت برای طبقا]
• استعلاء (مترادف معنای «علی»)
مثال: «و مَن یَبخَل فانَّما یَبخَلُ عَن نَفسهِ»
[ترکیب: و: واو استیافیه، مبنی بر فتح/ مَن: اسم شرط جازم، مبنی بر سکون، محلاً مرفوع، مبتدا/ یَبخَل: فعل مضارع مجزوم (فعل شرط)، علامت جزم سکون، هو مستتر: مبنی، محلاً مرفوع، فاعل/ فـَ: فاء رابطه، مبنی بر فتح/ انَّما: کافه و مکفوفه، ادات حصر/ یبخَلُ: فعل مضارع مرفوع علامت رفع ، ضمه ظاهری ، هو مستتر: مبنی، محلاً مرفوع، فاعل/ عن:حرف جرّ، مبنی بر سکون/ نفس: مجرور به حرف جرّ، علامت جرّ کسره ظاهری/ عن نفس: جارّ و مجرور، متعلق به «یَبخَلُ» / هُ: ضمیر متصل، مبنی، محلاً مجرور، مضاف الیه/ انَّما یَبخَلُ عَن نَفسهِ: جمله جواب شرط، محلا مجزوم/ یَبخَل فانَّما یَبخَلُ عَن نَفسهِ: (فعل شرط و جواب شرط) خبر برای «مَن» و محلا مرفوع ]
• بدل: (جابجایی، عوض)
مثال: «و اتّقوا یوماً لاتجزی نفسٌ عن نفسٍ شیئاً»
[ترکیب: و: واو عاطفه، مبنی بر فتح/ اتّقوا: فعل امر، مبنی بر حذف نون، واو: ضمیر متصل، مبنی، محلاً مرفوع، فاعل/ یوماً: مفعول به و منصوب علامت نصب فتحه ظاهری / لا: نافیه، مبنی بر سکون/ تجزی: فعل مضارع مرفوع علامت رفع ضمه مقدر / نفس: فاعل، مرفوع به ضمه ظاهری/ عن:حرف جرّ، مبنی بر سکون/ نفس: مجرور به حرف جرّ، علامت جرّ کسره ظاهری/ عن نفسٍ: جارّ و مجرور، متعلّق به تجزی / شیئا: مفعول به، منصوب علامت نصب فتحه ظاهری]

• به معنی «مِن»
مثال: «و هُوَ الّذی یَقبَلُ التَّوبَة عَن عبادِهِ»
[ترکیب: و: استینافیه، مبنی بر فتح/ هو: ضمیر منفصل، مبنی، محلاً مرفوع، مبتدا/ الذی: اسم موصول، مبنی، محلاً ًمرفوع، خبر/ یَقبَلُ: فعل مضارع مرفوع، علامت رفع ضمه ظاهری، هو مستتر: مبنی، محلاً مرفوع، فاعل/ التّوبَةَ: مفعول به، منصوب، علامت نصب فتحه ظاهری/ عَن: حرف جرّ، مبنی بر سکون/ عبادِ: مجرور به حرف جرّ، علامت جرّ کسره ظاهری/ عن عبادِ: جارّ و مجرور، متعلّق به یَقبَلُ/ ه: ضمیر متصل، مبنی، محلاً مجرور، مضاف الیه]

مؤسسه نورالیقین

مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی