تفسیر سوره نور
مدرس: استاد آل مرتضی
استاد آل مرتضی در ادامه سلسله مباحث تفسیر طرح رضوان، ابتدا موضوع مهم آیه ۱۱ و ۱۲ سوره نور، داستان پر ماجرای افک، را شرح داد.
ایشان در توضیح این آیه به مسأله اتحاد امت اسلامی اشاره و بیان کرد که در دنیای امروز فرقه‌ها، حزب‌ها، مکاتب و مذاهب با توجه به مشترکاتی که دارند باید با یکدیگر متحد باشند؛ زیرا همه این گروه‌ها دارای خدای واحد، قرآن واحد و مشترکات بسیاری هستند که دشمنان و منافقان آنها را کمرنگ و در مقابل اختلافات را پررنگ می کنند.
برای ایجاد این اتحاد باید بدانیم که اختلاف اهل تسنّن و تشیّع در مسائل کلامی است و مسائل سیاسی و اجتماعی موضوعی جداست.
باید مواظب باشیم مسأله غدیر، خلافت و مظلومیت اهل بیت علیهم السلام که مسأله‌ای مهم است در همه محافل، با کلام علمی و مستدل طرح شود و از حق اهل بیت علیهم‌السلام دفاع شود اما به دست دشمنان و منافقان بهانه ندهیم.
باید در این مسأله به مشترکات دو مذهب پرداخته شود، مانند کاری که امام خمینی (رحمة الله علیه) در آغاز انقلاب اسلامی انجام داد.
ایشان مجمع تقریب بین مذاهب را تشکیل دادند تا وحدت ایجاد بشود.
مجمع تقریب، بین مکتب تشیع و ۴ مکتب تسنن تشکیل شد که این مجمع درباره مسائل و مشکلات امت اسلامی با یکدیگر بحث و گفتگو می‌کنند.
اتحاد بین شیعه و سنی آن قدر مهم است که رهبر انقلاب اسلامی دستور داد که به رئوس اهل تسنن توهین نکنید و در ملأ عام لعن نگویید و…
نمونه دیگری از رعایت اتحاد امت اسلامی کاری است که سید رضی رحمة الله علیه انجام داد. ایشان خطبه های نهج‌البلاغه را جمع کرد اما در خطبه سوم نهج‌البلاغه که درد و غم‌های امیرالمومنین علی علیه السلام در آن تبیین شده و به خطبه شقشقیه معروف است از تصریح نام خلیفه اول اجتناب و از او با لفظ « ابن ابی قحافه» یاد کرد تا نهج‌البلاغه بماند و اهل تسنن نسبت به آن جبهه نگیرند و آنها نیز از این کلام گهربار امیرالمؤمنین علیه السلام بهره ببرند.
آیه 17
یَعِظُکُمُ اللَّهُ أَنْ تَعُودُوا لِمِثْلِهِ أَبَدًا إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ
اشاعه فحشاء ممنوع
با توجه به اینکه مسأله شایعه‌سازی و اتهام ناموسی به افراد پاک آن‌قدر مهم است؛ قرآن لازم می‌بیند، چند بار از طرق گوناگون این مسأله را تحلیل کند.
خداوند در این آیه می فرماید نشانه ایمان این است که انسان به سراغ این گناهان عظیم نرود و اگر دوباره چنین مسأله‌ای در جامعه پیش آمد، اشتباه خود را تکرار نکند و به شایعه‌سازی دست نزند. در واقع، این آیه یکی از ارکان توبه را رسم میکند؛ چرا که تنها پشیمانی از گذشته کافی نیست بلکه باید به عدم تکرار گناه در آینده نیز تصمیم گرفت تا توبه‌ای کامل شکل گیرد.
آیه 18
وَیُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الآیَاتِ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ
خداوند متعال بـه مـقـتـضاى علم و آگاهي‌اش از همه جزئيات اعمال شما باخبر است و به مقتضاى حكمتش دستورات لازم را مى‌دهد.
آیه 19
إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَنْ تَشِیعَ الْفَاحِشَةُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ فِی الدُّنْیَا وَالآخِرَةِ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ
این آیه بـاز بـراى مـحكم‌كارى ، سخن را از شكل يك حادثه شخصى به بيان يك قانون كـلى و جـامـع تغيير می‌دهد و مى‌گويد:« كسانى كه دوست مى دارند زشتی‌ها و گناهان قبيح در ميان افراد باايمان اشاعه يابد، عذاب دردناكى در دنيا و آخرت دارند».
قـابـل تـوجـه ايـنـكـه نـمى‌گويد كسانى كه ا فحشاء را اشاعه دهند بلكه مى‌گويد دوست دارند كه چنين كارى را انجام دهند و اين نهايت تأكيد در اين زمينه است .
بـه تـعـبـيـر ديگر مبادا تصور شود كه اين همه اصرار و تأكيد به اين دلیل بوده كه همسر پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) يا شخص ديگرى در پايه او متهم شده است بـلكـه در باره هر كس و هر فرد با ايمان چنين برنامه اى پيش آيد، همه آن تأكيدات و اصرارها درباره او صادق است؛ چرا كه جنبه شخصى و خصوصى ندارد، هر چند ممكن است بر حسب موارد جنبه هاى ديگرى بر آن افزوده شود.
منافقین می‌خواستند با اتهام به همسران پیامبر، شخصیت ایشان را لکه‌دار کنند؛ در حالی که خداوند متعال همسران پیامبر را به عنوان ام‌المؤمنین معرفی کرده است و دادن نسبت زنا به آنها گناه عظیمی است.
درست است که برخی همسران پیامبر دچار فساد فکری و اعتقادی شدند اما تهمت زنا به آنها حرام است.
اشاعه فحشاء
در اسلام با هر کاری که جو جامعه را مسموم کند شدیداً مبارزه شده است.
لذا یکی از دستورات اسلام عیب‌پوشی است تا گناه جنبه عمومی پیدا نکند. در این آیه نیز، موضوع اشاعه فحشاء با لحنی شدید و کوبنده محکوم شده است و کسانی که این گناه عظیم را مرتکب می‌شوند، باید منتظر عذابی الیم باشند.
اصـولا گـنـاه همانند آتش است ، هنگامى كه در نقطه اى از جامعه اين آتش روشن شود، بايد تلاش كرد كه آتش خاموش يا حداقل محاصره شود اما اگر به آتش دامن زنيم و آن را از نقطه‌اى به نقطه ديگر ببريم، حريق همه جا را فرا خواهد گرفت و كسى بر كنترل آن قادر نخواهد بود.
از ايـن گـذشـتـه عـظـمـت گـنـاه در نـظـر عامه مردم و حفظ ظاهر جامعه از آلودگی‌ها خود سد بزرگى در برابر فساد است ، اشاعه فحشاء و نشر گناه و تجاهر به فسق اين سد را مى‌شكند، گناه را كوچك مى‌كند و آلودگى به آن را ساده می‌نماید.
بلاى شايعه‌سازى
جـعـل و پـخش شايعات دروغين و نگران‌كننده يكى از شاخه هاى مهم جنگ روانى توطئه‌گران است .
هنگامى كه دشمن قادر نيست از طريق رويارویى صدمه اى وارد كند، به پخش شايعات دست مـى زنـد و با ايـن روش افـكـار عـمـومـى را نـگـران و بـه خـود مشغول و از مسائل ضرورى و حساس منحرف مى كند.
شايعه سازى يكى از سلاح‌هاى مخرب براى جريحه‌دار کردن حيثيت نيكان، پاكان و پراكنده کردن مردم از اطراف آنهاست .
مانند شایعاتی که دشمن بر علیه ولایت فقیه، علما و بزرگان جامعه پخش میکند و متأسفانه عده‌ای مردم بدون علم و تقوا به این شایعات دامن می‌زنند و سبب مسموم شدن اوضاع جامعه می‌شوند.
انگیزه‌های شایعه‌سازی
ایجاد جنگ روانی
انتقام‌جویی
تسویه حساب‌های خصوصی
تخریب اعتماد عمومی
لکه‌دار کردن شخصیت افراد بزرگ
منحرف کردن افکار
مبارزه با شایعه‌سازی چگونه زمینه ظهور امام زمان(عج) را فراهم میکند؟
ظهور امام عصر(عج) با دو امر تحقق می‌یابد:
حوادث تکوینی که به عهده خداوند متعال است.
شرایط و مصالح اجتماعی که منتظران آن حضرت باید آن را فراهم کنند و در این راه خداوند آنها را یاری میکند.
در دعای سلامتی امام زمان (عج) به این جمله اشاره شده است که:« حتی تسکنه أرضک طوعا»
واژه «طَوعاً» به این مهم اشاره میکند که برای ظهور امام مهدی علیه‌السلام باید مردم امام علیه‌السلام را با میل و رغبت و اختیار بخواهند. یعنی آن‌قدر برای ظهور امام راغب باشند که برای آمدنش :
کارهای عظیم و جهادی انجام دهند.
منتظرساز باشند و تنها منتظر باقی کهنمانند.
از تفرقه و شایعه‌سازی دست بردارند و اتحاد را در جامعه حاکم کنند.
دلسوز و خیرخواه مردم باشند و برای هدایت آنها تلاش کنند.
آیه20
وَلَوْلا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ وَأَنَّ اللَّهَ رَءُوفٌ رَحِیمٌ
فضل الهی
تکرار جمله «وَلَوْلا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ …» در آیات ابتدایی این سوره بیانگر این امر است که همه دستورات و احکام خداوند از روی فضل و رحمت الهی است.
آیه 21
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ وَمَنْ یَتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ فَإِنَّهُ یَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ وَلَوْلا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ مَا زَکَا مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَدًا وَلَکِنَّ اللَّهَ یُزَکِّی مَنْ یَشَاءُ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ
خطر نفوذ وسوسه‌های شیطان
این آیه به مؤمنان هشدار می‌دهد که نفوذ افکار و اعمالی شیطانی، گاه به طور تدریجی و کمرنگ است. اگر در همان گام‌هاى نخست كـنترل نشود، وقتى انسان متوجه مى‌شود كه كار از كار گذشته است.(یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ )
شیطان غرائز و شهوات را شعله‌ور میکند و اگر تقوا کمرنگ شده باشد به راحتی نفس در برابر شیطان فریب می‌خورد.(إنَّ النَفس لاَمّارة بالسوء)
فرق فحشاء و منکر
فحشاء گناهی آشکار و بزرگ در جامعه است.
منکر (مقابل معروف) : از ریشه نکره، به معنی ناشناخته است. یعنی از جانب عقل و نقل وحیانی ناشناخته باشد. در واقع منکر کاری است که عقل سالم به زشتی آن حکم میکند یا اگر عقل در نیک و بدش سکوت کرد، دین خیر و شر آن را آشکار کند.
ادامه آیه در اشاره به يكى از نعمت‌هاى مهم و بزرگ خداوند بر انسان‌ها در طريق هدايت چنين مى گـويـد:« اگـر فـضـل و رحـمت الهى بر شما نبود، احدى از شما هرگز پاك نمى‌شد ولى خـداونـد هـر كـه را بـخـواهـد تـزكـيـه مـى كـنـد و خـدا شـنـوا و دانـاسـت.
بـدون شـك فـضـل و رحـمـت الهـى اسـت كه نجات انسان‌ها از آلودگي‌ها و انحرافات و گناهان را موجب مى شود؛ چرا كه از يك سو موهبت عقل را داده است و از سوى ديگر، موهبت وجود پيامبر و احـكـامـى كه از طريق وحى نازل مى‌شود ولى از اين مواهب گذشته توفيقات خاص او و امـدادهـاى غـيـبـی‌اش كـه به حـال انـسـانـ‌هـاى آمـاده و مـسـتـحـق شامل مـى‌شود،مهم‌ترين عامل پاكى و تزكيه است .
در مناجات شعبانیه نیز می‌خوانیم:
« إلهي هَب لي کمالَ الإِنقِطاعِ إِليک وأَنِر أَبصارَ قلوبِنا بِضياءِ نَظرِها إِليک، حتّى تَخرِقَ أَبصارَ القُلوبِ حُجبَ النُّور فتَصلَ إِلى مَعدنِ العَظمه…؛خدايا کمال انقطاع به درگاهت را به من ببخش و ديده دل‌هاي مارا به تابش نظر خود روشن فرما…».
آیه 22
وَلا یَأْتَلِ أُولُو الْفَضْلِ مِنْکُمْ وَالسَّعَةِ أَنْ یُؤْتُوا أُولِی الْقُرْبَى وَالْمَسَاکِینَ وَالْمُهَاجِرِینَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَلْیَعْفُوا وَلْیَصْفَحُوا أَلا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ.
عفو و صفح
قرآن می‌فرماید:« آنها كه داراى برترى مالى و وسعت زندگى هستند نبايد سوگند ياد كـنـند (يا تصميم بگيرند) كه انفاق خود را نسبت به نزديكان و مستمندان و مهاجران در راه خـدا قـطـع مـى‌كـنند».
ايـن تـعـبـيـر نـشـان مـى دهد كه جمعى از كسانى كه به افك آلوده شدند از مهاجران در راه خدا بودند كه در برابر منافقان فریب خوردند و خداوند به سبب سابقه آنها اجازه نداد كه آنان را از جـامـعـه اسـلامـى طـرد كـنـنـد.
سـپـس بـراى تـشـويـق و ترغیب مسلمانان به کارهای خیر می‌فرماید: «هـمـان‌گـونـه كـه شـمـا عفو الهى را در برابر لغزش‌ها انتظار داريد، بايد درباره ديگران عفو و بخشش را فراموش نكنيد.
تفاوت عفو و صفح
صفح، یک مرتبه برتر و بلیغ تر از عفو است زیرا:
در عفو، ممکن است از اشتباه شخصی گذشته باشیم ولی گاهی با زبان شماتت و مذمّتش می‌کنیم یا اشتباهش را به رخش می‌کشیم.
اما در صفح، علاوه بر بخشش خطا، به خطاکار روی خوش نشان داده می شود و در واقع، خطای او فراموش می‌شود و هیچ نوع شماتتی نسبت به او انجام نمی‌شود.
جاذبه و دافعه
خداوند از يكسو با آن همه آيات كوبنده، اصحاب افك را شديدا محكوم مى كند اما براى اينكه افراد افراطى از حد تجاوز نكنند با سه جمله كه هر يك از ديگرى گيراتر و جذاب‌تر است احساساتشان را كنترل مى‌‌کند:
نخست به عفو و گذشت امر مى‌كند.
سپس مى‌گويد آيا دوست نداريد خدا شما را ببخشد پس شما هم ببخشيد.
و سـر انجام دو صفت از صفات خدا، «غفور» و «رحيم» را به عنوان تأكيد ذکر مـى‌كـنـد .
بـه هـر حـال آيـات فـوق درس بسيار بزرگى است براى امروز و فرداى مسلمانان و همه آيـنـدگان كه به هنگام آلودگى بعضى از افراد به گناه و لغزشى ، نبايد در كيفر از حـد اعـتدال تجاوز كرد، نبايد آنها را از جامعه اسلامى طرد کرد و نبايد درهاى كمک را به روى آنها بست تا يكباره در دامن دشمنان سقوط كنند و در صف آنها قرار گيرند.
آيـات فـوق در حـقـيـقت ترسيمى از تعادل «جاذبه» و «دافعه» اسلامی است.
برگرفته از تفاسیر وزین تسنیم، المیزان، نمونه و نور
مؤسسه نورالیقین
مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی
بدون دیدگاه