وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ
و (به یاد آر) هنگامی که ما خانه کعبه را مرجع امر دین خلق و مقام امن مقرّر داشتیم و (دستور داده شد که) مقام ابراهیم را جایگاه پرستش خدا قرار دهید و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که حرم مرا (از بت) بپردازید و پاکیزه دارید برای اهل ایمان که به طواف و اعتکاف حرم آیند و در آن نماز و طاعت خدا به جای آرند.
- تفسیر و مفاهیم
- اعراب و موضوع آیات
- نکات تجویدی
موضوع. مکان امن
چرا خدای تعالی در میان انبوه نعمت‌های ظاهری، نعمت معنوی کعبه را مورد اهمیت ویژه قرار داده است؟
خداوند متعال در آیه مورد بحث کعبه را با بیان چند ویژگی تکریم کرده است:
۱. مثابه للناس: به مثاب و مرجع جايي است كه انسان از آنجا آمده و به آن باز مي‌گردد. از اينكه كعبه، مرجع مكرر مردم معرفي شده است؛ «وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِّلنَّاسِ» معلوم مي‌شود كه ملجأ و وطن اصلي مردم، كعبه است و كسي كه خود را رو به كعبه قرار مي‌دهد يا به سوي آن مي‌رود به اصل خود رجوع مي‌كند. اين رجوع، گاه از نزديك و به صورت حج و زيارت انجام مي‌گيرد و گاه از راه دور و در دعا و نماز و ديگر حالات رويكرد به كعبه محقق مي‌شود؛ پس حالت اصلي انسان‌ها رجوع به كعبه است و كسي كه از كعبه منصرف است، از حالت اصلي خود برگشته است؛ زيرا كعبه مظهر فطرت توحيدي انسان است؛ ازاين‌رو مرجع عمومي است.[1]
خداوند این خانه را برای حج مردم مرجع قرار داده است.
حج یعنی قصد، مردم قصدی دارند برای پرستش و عبادت و امور دینی.
این مکان فقط برای ر فت و آمد نیست بلکه محل رجوع مردم است برای عبادت.
«مثوبة» از ثوب به معنی رفت و برگشت است، یعنی مردم باید برای امور دینی و پرستش خداوند، دائماً به این مکان رفت وآمد کنند، برای همین است که می‌فرماید این مکان باید امنیت داشته باشد «مثابَةً لِلنّاسِ و اَمناً»
اهل بیت هم مرجع مردم هستند، نباید مراقد آنها از رفت و آمد مردم خالی شود، اما می‌بینیم متاسفانه بقیع در چه موقعیتی قرار گرفته است.
۲. امنیت کعبه: كعبه از بارزترين مصاديق «بيوت» در آيه شريفه «فِي بُيُوتٍ أَذِنَ ٱللَّهُ أَن تُرفَعَ» است؛ از اينرو خداوند از آن صيانت كرده و آن را رفيع نگاه خواهد داشت؛ آن‌سان كه احدي نمي‌تواند ملحدانه درباره كعبه كه قبله و مطاف مسلمانان است قصد سوء و ستم كند؛ « وَمَنْ يُرِدْ فِيهِ بِإِلْحَادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ »[2]
۳. نماز در مقام ابراهیم: تعبير«وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهيمَ مُصَلًّى» نشان حضور پيوسته و مداوم نمازگزاران در آن مقام است؛ چنان كه گويا اين ويژگي ملكه آن مقام است؛ زيرا «مصلا» به صورت ملكه به مكاني گفته مي‌شود كه دائماً در آن نماز خوانده شود. كعبه از آن جهت كه مرجع انسان‌هاست و مراجعه به آن فراوان است قهراً طواف بر گرد آن نيز بسيار خواهد بود و چون پس از هر طواف، نماز طواف بهجا آورده مي‌شود و خداي سبحان جاي ايستادن حضرت ابراهيم را جايگاه نماز قرار داد، آنجا «مصلا» مي‌شود.(۴)
خداوند نمی‌خواهد تنها به نماز و دعا اشاره کند، بلکه می‌خواهد اهمیت این مکان(مقام ابراهیم) را نشان دهد.
سنگی که در این جایگاه در ویترین شیشه‌ای قرار داده‌اند، قدمگاه ابراهیم علیه السلام است.
وقتی کعبه را بنا می‌کرد، در آن هوای گرم مکه، روی این سنگ می‌ایستاد و اگر دقت کنید جای پای او نقش بسته است.
خداوند می‌فرماید اگر کسی می‌خواهد دعا کند، در این مکان مقدس دعا کند.
اولین ندای امام زمان عجّل الله تعالی فرجه هم بین «رکن» و «مقام» است.[3]
۴. تطهیر ظاهری و باطنی کعبه
بعضی گفته‌اند: طهارت از لوث وجود بت‌ها.
بعضى گفته‌اند: از آلودگى‌هاى ظاهرى و مخصوصاً از خون و محتویات شکم حیواناتى که قربانى مى‌کردند; زیرا بعضى از ناآگاهان چنین اعمالى را انجام مى دادند.
و بعضى گفته‌اند: طهارت در اینجا به معنى خلوص نیت به هنگام بناى این خانه توحید است.
ولى هیچ دلیلى ندارد که ما مفهوم طهارت را در اینجا محدود کنیم، بلکه منظور پاک ساختن ظاهرى و معنوى این خانه توحید از هر گونه آلودگى است.[4] ۵. اضافه تشریفی کعبه به خداوند در کلمه بیتی: اضافه بیت به ضمیر متکلم که مراد از آن خدای سبحان است، نشان شرافت خاص آن مکان مقدس است.[5]
[1]. تفسیر تسنیم، ج۶ ، ص ۵۴۱
[2]. تفسیر تسنیم،ج ۶، ص۵۴۲
[3] . تفسیر تسنیم، ج ۶، ص ۵۴۶
[4] . تفسیر نمونه، ذیل آیه
[5] .تفسیر تسنیم، ج ۶، ص۵۳۷
مؤسسه نورالیقین
مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی
بدون دیدگاه