1- شروع و ختم غذا با نمک
در روایتی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید:
«غذا را با نمک شروع کن و با نمک ختم کن؛ کسی که غذا را با نمک شروع کند و با نمک ختم کند از 72 نوع بیماری معاف خواهد بود، از جمله: جنون، جُذام و پیسی».( وسائل‌الشیعه، ج16، ص265)
توجه: امروزه طب مدرن، خوردن نمک را به میزان بسیار اندک توصیه می کند و متأسفانه میان مردم مرسوم شده است که سر سفره نمک نیاورند تا کمتر نمک بخورند. این تفکر فقط برای نمک های یدداری که ید طبیعی آن را گرفته اند و به جای آن ید مصنوعی جایگزین کرده اند، صادق است.
استفاده از نمک طبیعی (نمک سنگ یا نمک دریا) نه تنها مضر نیست، بلکه با توجه به روایات، دفع‌کننده بیماری ها نیز می باشد.
نمک طبع گرم و خشکی دارد، استفاده آن قبل و بعد از غذا باعث می شود که معده گرمتر شود و راحتر و بهترغذای وارد شده به آن را هضم کند، هر چه هضم بهتر و درستر انجام گیرد، به همان نسبت جذب بهتری خواهیم داشت و بدن از مواد مصرفی استفاده کاملتری میکند.
2- سبزی در دفع مواد سمی بدن چه نقشی دارد؟
امروزه ثابت شده است که سبزی، مواد سمی را که از مواد غذایی ترشح می‌شود، جذب خود میکند و اجازه نمی‌دهد که این مواد سمی جذب بدن شود. سبزی حتی چربی‌های زاید بدن را هم جذب میکند.
در اهمیت سبزی، همین بس که ائمه علیه السلام تا زمانی که سبزی سر سفره بیاید، غذا را شروع نمی‌کردند. حنّان بن سُدَیر می‌گوید:
«با امام صادق در سر سفره نشسته بودم، امام علیه السلام شروع به سبزی خوردن کرد؛ ولی من نخوردم. امام علیه السلام به من نگاه کرد و فرمود: یا حنّان! آیا نمی‌دانی که برای حضرت امیرعلیه السلام سفره غذایی نیاوردند، مگر اینکه سبزی روی آن بود، عرض کردم که می‌دانم، امام فرمود: چون قلب مؤمن سبز است، به طرف سبزی که همرنگ خودش است، کشیده می‌شود».( کافی، ج6، ص262، ح2)
توجه: بهتر است سبزی های مورد تایید اهل بیت علیهم السلام در سر سفره باشد.. مانند تره، جعفری، خرفه، شنبلیه، ریحان، نعناع و کاسنی که انشاءالله در جلسات آینده به اهمیت و خواص هر یک می پردازیم.
3- تنوع غذایی خوب است یا بد؟
در روایات آمده است که بهتر است انسان در یک وعده غذایی، چند نوع غذا نخورد و بهتر است از یک نوع غذا استفاده کند. وقتی چند نوع غذا در یک وعده خورده می‌شود، معده در هضم همزمان چند غذا دچار سرگردانی و مشکل می‌شود،چون ممکن است زمان و روش هضم غذاها با هم تفاوت داشته باشد.
همان گونه که بیان شد، تنوع غذایی در یک وعده مطلوب نیست؛ ولی تنوع غذایی در چند وعده مطلوب است؛ مثلاً اگر امروز ظهر، برنج خورده است، بهتر است که شام، غذای دیگری بخورد و به همین ترتیب، تنوع غذایی داشته باشد. دلیلش هم این است که بدن به انواع مواد نیازمند است تا انواع نیازهای بدن از جمله، نیاز به آهن، روی، منگنز، کلسیم، فسفر و…، تأمین شود. در روایات هم بر تنوع غذایی در چند وعده (نه در یک وعده) تأکید شده است.
امروزه به دلیل پیشرفت تکنولوژی، کمبود وقت، مشغله کاری و … به نحوه صحیح غذا خوردن توجه نمی شود. اغلب بیماری هایی که در میان مردم وجود دارد، علاوه بر مصرف نکردن مواد غذایی سالم، به دلیل عدم رعایت آداب خوردن و آشامیدن هستند.
در اسلام، آداب خوردن و آشامیدن، بسیار مفصل است، برای نمونه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
– گفتن «بسم‌الله» در ابتدای غذا خوردن و گفتن «الحمدالله» بعد از خوردن غذا.
– تا گرسنه نشده‌اید، غذا نخورید و قبل از سیر شدن، دست از غذا بکشید.
– قبل و بعد از غذا، دست‌ها را بشویید.
– در حالت نشسته غذا بخورید و از خوردن غذا به حالت ایستاده و در حال راه رفتن، پرهیز کنید.
– در زمان غذا خوردن، کفش به پا نداشته باشید.
– در موقع غذاخوردن، به غذا نگاه کنید و از نگاه کردن به دیگران بپرهیزید.
– در زمان غذاخوردن، از صحبت کردن پرهیز کنید.
همچنین می‌توان به حدیثی از حضرت زهرا علیها سلام درباره آداب غذاخوردن اشاره کرد:
در سر سفره غذا، دوازده کار نیک وجود دارد که سزاوار است، هر مسلمانی آنها را بشناسد، 4 مورد آن واجب (مورد تأکید) و 4 مورد مستحب و مورد نشانه ادب و بزرگواری است. و اما 4 مورد واجب:
– شناخت و معرفت پروردگار (بدانیم که نعمت‌ها از اوست)
– راضی به نعمت‌های خداوند بودن
– گفتن «بسم الله الرحمن الرحیم» در آغاز غذا
– سپاسگزاری خدا در پایان و گفتن «الحمدالله ربِّ العالمین»
و 4 عمل مستحب عبارت‌اند از:
– وضو گرفتن قبل از غذا
– نشستن به جانب چپ
– در حال نشسته غذا خوردن
– غذا خوردن به سه انگشت
و آن 4 عملی که نشانه ادب و بزرگواری است:
– از غذای پیش روی برداشتن
– لقمه‌ها را کوچک برداشتن
– غذاها را به خوبی جویدن
– کمتر به صورت دیگران نگاه کردن
(نفائس اللباب، ج3، ص 124 و عوالم، ج 11، ص 629 )
این موارد و بسیاری از موارد دیگر به ظاهر خیلی ساده هستند، ولی بدانید
که رعایت همین نکات ساده می تواند شما را از بیماریها مصون دارد.
غذای حلال و طیّب
خدای متعال انسان را به عنوان اشرف مخلوقات خود خلق کرد، تمام اسماء حسنای خود را به او تعلیم نمود و او را خليفه خود در زمین قرار داد؛ به این دلیل، انسان و تمامی شئون او در نزد پروردگار متعال دارای قدر و منزلتی بی پایان است
تغذیه یکی از فرایندهای اصلی زندگی انسان در بعد مادی و معنوی است و نقش حیاتی در تکامل انسان دارد؛ به همین خاطر خداوند متعال در قرآن مجید برای تغذیه انسان، بالاترین سطح از استاندارد کیفیت (مادی و معنوی) را در نظر گرفته است.
(يسألونک ماذا أحل لهم قل أحل لكم الطيبات… (المائدة/۴) از تو سؤال می کنند چه چیزهایی برای آنها حلال شده است؟ بگو: آنچه پاکیزه (طيّب) است، برای شما حلال شده است).
بر اساس آیه فوق مواد غذایی در شأن انسان (که می تواند از آنها به عنوان غذای خود استفاده کند) باید شاخص های مفهوم طیب (استاندارد طیب) را داشته باشند.
بررسی سایر آیات قرآن مجید و روایات ائمه معصومین علیهم السلام نیز نشان می دهد که تغذیه علاوه بر اینکه منبع تأمین انرژی برای جسم و جان انسان است، موجب رشد و تعالی جسم و جان انسان هم می شود.
به تعبیر بهتر، تغذیه (هم مادی و هم معنوی) انسان ساز است و موجب
رشد و توسعه وجود انسان می شود. به همین دلیل خدای متعال تغذیه را دارای اهمیت راهبردی در سرنوشت انسان می داند، انسان ها را امر کرده است تا در آن محققانه بیاندیشند و برای غذای خود عالیترین سطح استاندارد کیفیت را (هم مادی و هم معنوی) انتخاب کنند.
بررسی آداب و احکام وارد شده در زمینه تغذیه هم نشان می دهد که دین اسلام برای زنجیره تولید تا مصرف محصولات غذایی آداب و ضوابطی را وضع کرده است تا بالاترین سطح کنترل و تضمین کیفیت در زنجیره غذایی تحقق یابد.
با توجه به معنا و کاربردهای واژه طیّب و شاخص های غذای طیّب در قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام می توان گفت: لذيذ و دلچسب بودن، پاکی و پاکیزگی، حلال بودن، سالم بودن، مطلوب بودن، مطابق با طبع (یا ملائم با نفس) بودن، دارای بیشترین ارزش غذایی بودن و برخورداری از آثار سازنده جسمی و روحی (مفید و اثربخش بودن غذا) ویژگی های یک غذای با استاندارد قرآنی استاندارد طیّب می باشد.
غذای طیّب حتماً حلال هم هست، ولی ممکن است غذایی حلال باشد، ولی طیّب نباشد.غذای طیّب بامیل طبیعت سازگاراست ومحصول طبیعت است.
امروزه محصولات کارخانه ای همچون سوسیس و کالباس، انواع کنسروها، فست فودها که با انواع روغن های کارخانه ای با افزودنی های فراوان طبخ میشوند و … حلال هستند، ولی در طیّب بودن آنها باید تردید کرد.
غذاها وداروها باید هردوشرط حلال بودن وطیّب بودن راداشته باشند تا بیشترین اثرمطلوب داشته باشند.
بدون دیدگاه