حرف مِن زائد

شروط سه گانه «مِن» زائده را نام ببرید.

«مِن»  با دارا بودنِ شرایط ذیل، زائد واقع می شود:^[1]

1. قبل از «مِن»، نفی یا شبه نفی (نهی یا استفهام به هل) باشد.

2. مجرورش نکره باشد.

3. اسم مجرور بعد از آن در اصل مبتدا یا فاعل و یا مفعول باشد.

مجرور «مِن» زائده چه نقش هایی می گیرد؟

• نقش فاعلی

مثال 1: «…ما جاءَنا مِن بشیرٍ و لا نذیرٍ[1] …»[2]

[ترکیب: ما: حرف نفی، مبنی بر سکون/ جاءَ: فعل ماضی، مبنی بر فتح/ نا: ضمیر متصل، مبنی، محلاً منصوب، مفعول به/ مِن: حرف جرّ زائد، مبنی بر سکون/ بشیرٍ: لفظاً مجرور به حرف جرّ و محلاً مرفوع به عنوان فاعل «جاء»/ و: حرف عطف، مبنی بر فتح/ لا: حرف زائده برای تأکید نفی، مبنی بر سکون/ نذیرٍ: عطف به «بشیرٍ» و مجرور بنا بر تبعیت]

توضیح:در اصل جمله به اینصورت بوده: ما جاءَنا بشیرٌ و لا نذیرٌ و بشیر فاعل فعل جاء است.

مثال 2: ما سَعَی مِن اَحَدٍ اِلّا ارتَدَّ اِلیه سعیُهُ.^[3]

[ترکیب: ما: حرف نفی ، مبنی بر سکون/ سعی: فعل ماضی، مبنی بر فتحه مقدر/ من: حرف جرّ زائد، مبنی بر سکون / احدٍ: لفظاً مجرور به حرف جرّ و محلاً مرفوع به عنوان فاعل «سعی» و این جارّ و مجرور نیازی به متعلّق ندارد/ الّا: حرف استثناء، مبنی بر سکون/ ارتدَّ: فعل ماضی، مبنی بر فتح/ الی: حرف جرّ، مبنی بر سکون/ ه: ضمیر متصل، مبنی، محلاً مجرور به حرف جرّ/ الیه: جارّ و مجرور، متعلِّق به «ارتدَّ»/ سعیُ: فاعل و مرفوع، علامت رفع ضمه ظاهری / ه: ضمیر متصل، مبنی، محلاً مجرور، مضاف الیه]

توضیح: در اصل جمله به این صورت بوده: ما سَعَی احدٌ الا ارتدَّ الیه سعیُه و  «احد» در این جمله، نقش فاعلی دارد.

• نقش مبتدایی

مثال: «…هل من خالقٍ غیرُ اللهِ…»^[4]

[ترکیب: هل: حرف استفهام، مبنی بر سکون/ من: حرف جرّ زائد، مبنی بر سکون/ خالق: لفظاً مجرور به حرف جرّ و محلاً مرفوع به عنوان مبتدا و این جارّ و مجرور نیازی به متعلّق ندارد/ غیرُ: خبر و مرفوع، علامت رفع ضمه ظاهری/ الله: مضاف الیه و مجرور ، علامت جرّ کسره ظاهری]

در اصل جمله به اینصورت بوده: هل خالقٌ غیرُ اللهِ

• نقش مفعولی

مثال: «… مَا تَرَى فِي خَلْقِ الرَّحْمَنِ مِنْ تَفَاوُتٍ …»^[5]

[ترکیب: ما: حرف نفی، مبنی بر سکون/ تری: فعل مضارع مرفوع ، علامت رفع ضمه مقدر، انتَ مستتر: محلاً مرفوع، فاعل/ فی: حرف جرّ اصلی، مبنی بر سکون/ خلقِ: مجرور به حرف جرّ، علامت جر کسره ظاهری/ فی خلقِ: جارّ و مجرور، متعلِّق به «تری»/ الرحمنِ: مضاف الیه، مجرور، علامت جر کسره ظاهری/ من: حرف جرّ زائد، مبنی بر سکون/ تفاوتٍ: لفظا مجرور به حرف جرّ و محلاً منصوب به عنوان مفعول به برای «تری» و این جارّ و مجرور نیازی به متعلّق ندارد]

در اصل جمله به اینصورت بوده:« هل تری فی خلقِ الرحمن  تفاوتاً» در این جمله  «تفاوت»در نقش مفعول به است.

^[1] . مغنی الادیب، ج 3، ص 353 و 354

[2] . «نه بشارت دهنده‌ای به سراغ ما آمد، و نه بیم دهنده‌ای» (19/مائده)

^[3] . هیچ کس سعی و تلاشی نکرد مگر آنکه سعی و تلاشش به سویش بازگشت .

^[4] . آیا هیچ خالقی جز خدا وجود دارد؟ (3 / فاطر)

^[5] . در آفرینش خداوند رحمان هیچ تضادّ و عیبی نمی‌بینی! (3 / ملک)

مرسسه نورالیقین

مرکز آموزش تفسیر و علوم قرآنی