استاد حسینی آل مرتضی در ابتدای کلام به صلوات حضرت زهرا سلام الله علیها که در ورودی حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها نصب شده، اشاره نمودند و تشویق به قرائت آن در ابتدای کلاس نمودند.
ایشان در ابتدای تدریس به مرور موضوعات گذشته سوره مومنان و بیان پیام آیات پرداختند و طرق به دست آوردن صفات مومنین حقیقی را دوباره یادآور شدند و پس از این یادآوری، بحث را اینگونه ادامه دادند:
در کنار امر به معروف، نهی از منکر نیز واجب است و عنوان کلی درس را «طرق کوبیدن منطق واهی منکران» بیان کردند.
قبل از پرداختن به این موضوع، آیه ۸۱ و ۸۲ را توضیح دادند:
آیه ۸۱ مومنون
موضوع: تقلید
بَلْ قَالُوا مِثْلَ مَا قَالَ الْأَوَّلُونَ
كافران هدايت نشدند) بلكه سخنى همانند گفته‌ى پيشينيان گفتند.
آیه ۸۲ مومنون
موضوع: انکار
قَالُوا أَإِذَا مِتْنَا وَكُنَّا تُرَابًا وَعِظَامًا أَإِنَّا لَمَبْعُوثُونَ
آيا اگر مرديم و خاك و استخوان‌هايى (پوسيده) شديم، آيا ما بار ديگر برانگيخته خواهيم شد؟
این آیات اشاره دارد به تعطیلی فکر و عقل و اندیشه مشرکان که از زمان آدم ابوالبشر آغاز شده است و تا قیامت هم گروهی این فکر مشترک را دارند که اگر چیزی را نبینند، آن را انکار کنند.
این امر نه تنها از مشرکین سر زده است، بلکه حتی افراد مسلمانی هم وجود دارند که معاد و بهشت و جهنّم و حقایق آن را نکار می‌کنند و با صحبت‌هایی نظیر:
چه کسی از قیامت برگشته است؟
چه کسی بهشت را دیده است؟
چه کسی از آن دنیا خبر آورده است؟
آن را سبک و بی اهمیت می شمارند و انکار می‌کنند.
در حالی که یک اصل کلی وجود دارد:
به قول فلاسفه: «عَدمُ الوُجدانِ لا یَدُلُّ علیٰ عدمِ الوُجُود» – یعنی نشناختن یا درک نکردن [تو] دلیلی بر عدم وجود شیء نیست.
مثلا انسان ملائک، امام زمان عجل الله و روح را نمی‌بیند، این دلیل بر عدم وجود آنها نیست، همانگونه که انسان عقل کسی قابل رویت نیست، هوش کسی قابل دیدن نیست و خیلی از نادیدنی‌های دیگر.
پس چگونه به وجودشان پی می بریم؟
از آثار هر چیز.
بله! از آثار هوشمندانه هر کسی، هوش سرشار او را درک می کنیم. این چنین از آثار الهی و نظم جهان به وجود ناظم و خالق و خدای یکتا پی می بریم.
پس این اصلی است که در مورد همه انسان‌های عادی که علم غیب ندارند جاریست اما این اصل درباره خداوند که دارای علم مطلق است و پیامبران و ائمه معصوم علیهم السلام که بخشی از علم الهی را دارند صدق نمی‌کند.
در واقع این اصل در مورد آنها به این ترتیب است:
«عَدم الوجدانِ یَدلُّ علیٰ عدمِ الوجود»
نشناختن یا درک نکردن شیء دلیلی بر عدم وجود شیء است.
با توجه به مذمت منکران در تقلید از پیشینیان آیا همیشه تقلید مذموم است؟
تقلید همیشه ناپسند و مذموم نیست، بلکه گاهی پسندیده و ممدوح است.
در واقع تقلید بر دو نوع است:
۱. تقلید مذموم تقلیدی است که بدون علم و آگاهی و کورکورانه و بدون دلیل و منطق انجام بگیرد و تبعیتی است که پایانش شکست است.
۲. تقلید ممدوح: مانند تقلید از راه و روش فرد، ملت یا کشوری که به موفقیت رسیده است.
چه دلایلی بر تقلید از افراد داریم؟
در این زمینه دلایل نقلی و عقلی داریم:
۱.دلایل نقلی بر تبعیت از معصومین
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ… ۵۹/ نساء
اى كسانى كه ايمان آورده ايد خدا را اطاعت كنيد و پيامبر و اولياى امر خود را [نيز] اطاعت كنيد…
۲. دلیل نقلی بر تبعیت از مراجع تقلید
فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ ۴۳/نحل
پس اگر نمی‌دانید از اهل ذکر (یعنی علما و دانشمندان هر امت) سؤال کنید.
وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ... ۳۶/اسراء
و (ای انسان) هرگز آنچه را که بدان علم و اطمینان نداری دنبال مکن.
۳. دلیل عقلی بر تبعیت از علماء و مراجع تقلید (رجوع به متخصص)
هر انسان عاقلی می‌داند در اموری که درباره آنها علم ندارد باید به متخصص آن فن رجوع کند. مثلاً شخص بیمار برای علاج بیماری خویش به طبیب مراجعه می‌کند.
برای ساخت بنا به مهندس ساختمان مراجعه می‌کند.
همین عقل سالم حکم می کند در امور دینی به متخصص دین رجوع کند.
جریان‌های انحرافی
امروزه در جامعه مسلمین جریان‌هایی در حال نشر و تبلیغ هستند که رجوع به متخصص در امور دین را نفی می‌کنند و می‌گویند هر آنچه که عقلتان به آن دست یافت به آن اعتماد و عمل کنید، در حالی که این استنباط و اجتهاد غلط است.
زیرا عقل یک انسان عادی هیچگاه با عقل یک عالم دینی که آگاه به امور علوم مختلف از جمله تفسیر، فلسفه، منطق، کلام، علم رجال و… می‌باشد قابل قیاس نیست.
آیه ۸۳
لَقَدْ وُعِدْنَا نَحْنُ وَآبَاؤُنَا هَٰذَا مِنْ قَبْلُ إِنْ هَٰذَا إِلَّا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ
از این وعده‌ها بسیار به ما و پیش از این به پدران ما داده شد ولی اینها جز افسانه‌های پیشینیان نیست.
مشرکان گفتند که این وعده‌هایی که درباره آخرت و قیامت و بهشت و جهنم داده شده به نیاکان ما هم داده شده است و وعده‌ایست قدیمی.
چرا مشرکان معاد را نپذیرفتند؟
زیرا آنان در این موضوع دچار استدلال اشتباه شدند باید دقت کرد که گاهی مقدمات یک استدلال اشتباه است و نتیجه آن نیز اشتباه خواهد بود مانند قیاس ابوحنیفه که مورد قبول شیعه نیست.
حضرت صادق عليه السلام فرمود:
إِذَا قِيسَتْ مُحِقَ اَلدِّينُ .
باید دقت کرد که هر قیاسی مورد تایید نیست، قیاسی که ابوحنیفه انجام می داد، قیاسی بود که مقدمات آن ظنّی بود در حالی که قیاس مورد تایید شیعه، قیاس منصوص العله است که مقدماتش یقینی است.
اشتباه مشرکین در عدم اعتقاد به معاد چه بود؟
معاد یعنی رجوع، بازگشت
از نظر مشرکین، معاد یعنی بازگشت به دنیا.
مشرکین می‌گفتند که چگونه ممکن است کسی بمیرد، خاک شود و خاک‌هایش در دنیا پخش شود و دوباره به دنیا بازگردد!!!
در مقابل مومنین معتقدند که معاد برگشت به دنیا نیست بلکه معاد برگشت به آخرت است و با این استدلال درست به عقیده درست رسیدند.
نکته: البته در زمینه معاد وبازگشت به دنیا استثنائاتی هم وجود دارد و افرادی هم بودند که پس از مردن به دنیا بازگشتند از جمله:
عزیر که یهودیان او را پسر خدا می دانند.
علمای یهود که با حضرت موسی علیه السلام به کوه طور رفته بودند.
اصحاب کهف
مرده‌ای که در داستان گاو بنی اسرائیل با زدن بدن گاو دوباره زنده شد.
یا قومی که چندین هزار نفر مردند و دوباره به دنیا بازگشتند.
که در همه ی این مثالها جای بسی تأمل است.
سه برهان و سه جواب
در ادامه آیات، خداوند مالکیت، ربوبیت و حاکمیت خود را در قالب سه برهان بیان می‌کند و بلافاصله خود پاسخ واضح آنها را می‌دهد.
آیه ۸۴
موضوع: برهان مالکیت
قُلْ لِمَنِ الْأَرْضُ وَمَنْ فِيهَا إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ.
بگو که زمین و هر کس که در او موجود است از کیست اگر شما فهم و دانش دارید؟
آیه ۸۵
سَيَقُولُونَ لِلَّهِ ۚ قُلْ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ
البته جواب خواهند داد که از خداست، بگو: پس چرا متذکر (قدرت خدا) نمی‌شوید (تا به عالم آخرت ایمان آرید).
آیه ۸۶
موضوع: برهان ربوبیت
قُلْ مَنْ رَبُّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَرَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ.
باز به آنها بگو: پروردگار آسمانهای هفتگانه و خداوند عرش بزرگ کیست؟
آیه ۸۷
سَيَقُولُونَ لِلَّهِ ۚ قُلْ أَفَلَا تَتَّقُونَ
البته باز جواب دهند که آنها از خداست، بگو: پس چرا متقی و خداترس نمی‌شوید؟
آیه ۸۸
موضوع: برهان حاکمیت
قُلْ مَنْ بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ يُجِيرُ وَلَا يُجَارُ عَلَيْهِ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ
باز بگو: آن کیست که (ملک و) ملکوت همه عالم به دست اوست و او به همه پناه دهد و از همه حمایت کند ولی از (عذاب) او کسی پناه نتواند داد؟ اگر می‌دانید (کیست باز گویید).
آیه ۸۹
سَيَقُولُونَ لِلَّهِ ۚ قُلْ فَأَنَّىٰ تُسْحَرُونَ
محققا خواهند گفت که اینها همه از خداست. بگو: پس چرا به فریب و فسون مفتون می‌شوید؟ (و از خدا غافل می‌گردید؟)
به این ترتیب خداوند از سه راه، منطق واهی منکران معاد را در هم می‌کوبد.
آیه۹۰
بَلْ أَتَيْنَاهُمْ بِالْحَقِّ وَإِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ.
ما آنان را سحر نمى‌كنيم) بلكه حقّ را براى آنان آورديم، وقطعاً آنان دروغ مى‌گويند.
سرانجام به عنوان یک جمع بندی و نتیجه‌گیری فشرده و کوتاه می‌فرماید نه سحر است، نه جادو و نه چیز دیگر،
بلکه ما حق را برای آنها آوردیم…
و در واقع، در بیان حقایق از ناحیه ما و پیامبران ما کوتاهی نشده است، مقصر خود شما هستید که چشم روی هم گذارده و راه انحراف پیش گرفته اید و لجوجانه و سرسختانه به آن ادامه می‌دهید.
بدون دیدگاه