إِنَّ اللَّهَ يُدْخِلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ إِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يُرِيدُ (حج/14)
در آیات قبل طی گروه بندی اعتقادی به سه گروه از افراد اشاره شد:
1- گروه تابعان« یتبعون کل شیطان مرید»
2- گروه متبوعان گمراه‌کننده و گمراه
3- گروه ضعیف الایمان: گروهی که تنها ایمان بر زبان‌شان جاری است و در کناره دین قرار گرفته‌اند.
در آیه 14 سوره حج به گروه چهارم اشاره دارد که بر خلاف افراد ضعیف الایمان، برنامه آنها روشن، خط فکری و عملی آنها مشخص، مولای آنها خدا، همدم و مونس‌شان انبیا، شهداء، صالحان و فرشتگان خواهند بود.
ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺩﺭ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﮔﺮﻭﻫﻰ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺍﻳﻤﺎﻥ ﺑﺮ ﺯﺑﺎﻧﺸﺎﻥ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺭﺩ ﺩﺭ ﻛﻨﺎﺭﻩ ﺩﻳﻦ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪﺍﻧﺪ ﻭ ﺑﺎ ﺟﺰﺋﻰ ﻭﺳﻮﺳﻪ ﻣﻨﺤﺮﻑ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﻭ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺤﻰ ﻧﻴﺰ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ، ﺍﻣﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎﻥ ﺻﺎﻟﺢ ﺩﺭ ﻣﺘﻦ ﺍﺳﻠﺎﻣﻨﺪ ﻭ سخت‌ترین ﻃﻮﻓﺎنها ﺗﻜﺎﻧﺸﺎﻥ ﻧﻤﻰﺩﻫﺪ، ﺩﺭﺧﺖ ﺍﻳﻤﺎنﺸﺎﻥ ﺭﻳﺸﻪ ﺩﺍﺭ ﻭ ﻣﻴﻮﻩ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﺻﺎﻟﺢ ﺑﺮ ﺷﺎﺧﺴﺎﺭ ﺁﻥ ﺁﺷﻜﺎﺭ ﺍﺳﺖ، ﺍﻳﻦ ﺍﺯ ﻳﻚ ﺳﻮ.
ﺍﺯ ﺳﻮﻯ ﺩﻳﮕﺮ ﻣﻌﺒﻮﺩﻫﺎﻯ ﮔﺮﻭﻩ ﺍﻭﻝ ﺑﻰﺧﺎﺻﻴﺖﺍﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺯﻳﺎنﺸﺎﻥ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺍﺳﺖ ﺍﻣﺎ ﻣﻮﻟﺎ ﻭ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﮔﺮﻭﻩ ﺩﻭم ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻗﺪﺭﺕ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﻯ ﺁنها فراهم ساخته است. «انَّ اللهَ یَفعَلُ ما یُریدُ»
استاد آل مرتضی در بیانات خود ضمن تدریس این آیه به شهادت مظلومانه خادم الرضا، آیت الله رئیسی و همراهانشان اشاره کرده و فرمودند رئیس جمهور شهید نیز در زمره مومنان صالحی بودند که سختی‌ها و طعنه‌های دشمن لحظه‌ای ایشان را از خدمت به خلق خسته نکرد.
ایشان در ادامه این نکته را یادآوری کردند که:
با توجه به آیات قرآن و روایات اهل بیت در باطن هر مصیبت و بلایی نعمت و سروری نهفته است.
بشارت به صابرین:
وَلَنَبْلُوَنَّكُم بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ.(۱۵۵/بقره)
پاداش کامل به صابران:
إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُم بِغَيْرِ حِسَابٍ (۱٠/زمر)
امام حسن عسکری علیه السّلام فرمودند:
هيچ بلايي نيست مگر اينكه در پيرامونش از طرف خدا نعمتي است.
شهادت رئیس جمهور عزیز و همراهانشان این نکته را به همه ملت یادآوری کردند که باید در یاری دین حرکتمان را مضاعف کنیم و لحظه‌ای در این مسیر توقف نکنیم. استاد آل مرتضی در این راستا به این فراز از دعای ندبه اشاره نمودند:
أیْنَ الْحَسَنُ أَیْنَ الْحُسَیْنُ أَیْنَ أَبْنَاءُ الْحُسَیْنِ صَالِحٌ بَعْدَ صَالِحٍ وَ صَادِقٌ بَعْدَ صَادِقٍ أَیْنَ السَّبِیلُ بَعْدَ السَّبِیلِ.
حسن علیه السلام کجاست؟ حسین علیه‌السلام کجاست؟ فرزندان حسین کجایند؟ شایسته‌ای پس از شایسته دیگر، راستگویی پس از راستگویی دیگر، راه از پس راه کجاست؟
تفاوت شیعه با فرقه‌هایی چون واقفیه، اسماعیلیه یا زیدیه در این است که آنها با رفتن رهبران‌شان ارتباط شان با آنها قطع می‌شد. در واقع این فرق گوناگون تنها به فکر گذشته بودند، اما ملت شیعه بین گذشته و آینده ارتباط عمیق برقرار می کند. این حرکت و ایستادگی شیعه واقعی است.
آیت الله رئیسی به خواست خداوند در نهایت عزت، قدرت و طهارت از میان ما رفتند اما راهشان ادامه دارد و مقاومت و خستگی ناپذیری ایشان باید برای همه اقشار این ملت به عنوان یک الگو باقی بماند.
استاد آل مرتضی در ادامه به بیانات رهبر عزیز اشاره کرده و فرمودند علت اینکه مقام معظم رهبری صفت مغتنم را برای این شهید عزیز انتخاب کردند این است که در طول خدمت خود با تمام وجود و توان تلاش کردند ، شهادت گونه زندگی کرده و با شهادت از دنیا رخت بربستند؛ خداوند نیز به پاس این فداکاری پاداشی عظیم به ایشان عنایت کرد.« ان الله یدافع عن المومنین»
ایشان در ادامه به این مطلب از زندگی امام رضا علیه السلام اشاره نموده و فرمودند:
امام رضا علیه السلام زمانی که در خراسان بودند، در روز عرفه‌ای تمام اموال خود را به فقرا انفاق نمود. «فضل بن سهل» به او اعتراض کرد و عرضه داشت: این خسارت و زیان است.
حضرت در جواب فرمود: بَلْ هُوَ الْمَغْنَمُ لَا تَعُدَنَّ مَغْرَماً مَا ابْتَغَیتَ بِهِ أَجْراً وَ کَرَما؛ بلکه مفید و سود آور است، هرگز خسارت نشمار آنچه را که به عنوان اجر (الهی) و یا کرم و بخشش داده‌ای.
آیه ۱۵
مَن كَانَ يَظُنُّ أَن لَّن يَنصُرَهُ اللَّهُ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ فَلْيَمْدُدْ بِسَبَبٍ إِلَى السَّمَاءِ ثُمَّ لْيَقْطَعْ فَلْيَنظُرْ هَلْ يُذْهِبَنَّ كَيْدُهُ مَا يَغِيظ
ﺩﺭ ﺁﻳﺎﺕ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺳﺨﻦ ﺍﺯ ﮔﺮﻭﻩ ﺿﻌﻴﻒ ﺍﻟﺎﻳﻤﺎﻥ ﺑﻮﺩ ﺩﺭ ﺁﻳﺎﺕ ﻣﻮﺭﺩ ﺑﺤﺚ ﻧﻴﺰ ﭼﻬﺮﻩ ﺩﻳﮕﺮﻯ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﺮﺩﻩ ﻣﻰ ﮔﻮﻳﺪ:« ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﮔﻤﺎﻥ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﺧﺪﺍ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺵ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺩﻧﻴﺎ ﻭ ﺁﺧﺮﺕ ﻳﺎﺭﻯ ﻧﺨﻮﺍﻫﺪ ﻛﺮﺩ، ﻭ ﺩﺭ ﺧﺸﻢ ﻭ ﻏﻴﻆ ﻓﺮﻭ ﺭﻓﺘﻪ ﻫﺮ ﻛﺎﺭﻯ ﺍﺯ ﺩﺳﺘﺶ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺍﺳﺖ ﺍﻧﺠﺎم ﺩﻫﺪ، ﺭﻳﺴﻤﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﺳﻘﻒ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﺩ ﺑﻴﺎﻭﻳﺰﺩ ﻭ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺁﻭﻳﺰﺍﻥ ﻛﻨﺪ، ﻭ ﻧﻔﺲ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﻗﻄﻊ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻭ ﺗﺎ ﺳﺮ ﺣﺪ ﻣﺮﮒ ﭘﻴﺶ ﺭﻭﺩ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﺁﻳﺎ ﺍﻳﻦ ﻛﺎﺭ ﺧﺸﻢ ﺍﻭ ﺭﺍ ﻓﺮﻭ ﻣﻰ ﻧﺸﺎﻧﺪ»
نظر مفسران در مورد مرجع ضمیر «ینصره» چیست؟
1- این ضمیر به پیامبر اکرم صلوات الله علیه بر می گردد؛ یعنی هر کس میپندارد خدای سبحان پیامبرش را یاری نمی کند، اگر غضبناک شده، به خودکشی دست بزند یا هر کار دیگری که از دستش برمی آید، انجام دهد.
2- ضمیر به «مَن» در آغاز آیه بر می گردد؛ یعنی هر کس بپندارد خدای سبحان ناصر او نیست،باید به انتحار و خودکشی دست بزند، تا ببیند آیا میتواند خشم خود را در برابر مکتب توحیدی فروبنشاند.
نظر آیت الله جوادی در ترجیح احتمال اول:
1 – در قرآن کریم در رجوع ضمیر به «الله» یا«رسول الله» به ذکر مرجع نیازی نیست، چون فضای جامع آیات قرآن درباره خدای سبحان و رسول خداست.
2- به سبب روشن بودن فضای بحث که سخن از توحید، نبوت و معاد بود لذا به ذکر مرجع نیازی نیست.
3- مشرکان دوره نزول هرگز اندیشه توحیدی نداشتند ، تا این آیه درباره آنان باشد.
4- رجوع ضمیر به «مَن» با فضای سوره مبارک حج و سیاق آن، هماهنگ نیست.
منظور از «السماء» در آیه چیست؟
1- خانه یا هر چیزی که در جهت فوق قرار دارد می باشد بر این اساس عبارت «فلیمدد بسبب الی السماء ثم لیقطع….» بدین معناست که این شخص خشمناک، طنابی را در مکانی بلند بیاویزد و خود را حلق آویز کند.
2- برخی معتقدند به معنی آسمانی ظاهری است . لذا معنای عبارت این چنین است که اگر با طناب مسافت میان زمین تا آسمان را بپیماید و قطع مسافت کند، حکم همین است و نمی تواند خشم خود را فرو نشاند.
معنای جامع آیه
خدای سبحان نه تنها این جهان هستی را احسن آفریده، انسان را نیز در نیکوترین ساختار خلق کرده «لَقَد خَلَقنَا الاِنسانَ فی أحسَنِ تقویم» و پیوند میان آن دو را نیز نیکو آفریده ، لذا هیچ تغییری در نظام خلقت نیست.
بر این اساس کسی که برهان پذیر نیست، اگر در برابر نظام تکوین یا تشریع بایستد هیچ راهی برای رویارویی با آن ندارد. لذا کسی که می پندارد ذات اقدس الهی ، پیامبر خود را در ترویج دین یاری نمی کند، اگر به آسمان یا زمین برود یا خود را حلق آویز کند، نمی تواند حکم خدا را تغییر دهد.
آیه ۱۶
وَكَذَٰلِكَ أَنزَلْنَاهُ آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ وَأَنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَن يُرِيدُ
این آیه اشاره به یک جمع بندی در آیات گذشته کرده، می فرماید:
ﻣﺎ ﻗﺮﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺁﻳﺎﺕ ﺑﻴﻨﺎﺕ ﻭ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻯ ﺭﻭﺷﻦ ﻧﺎﺯﻝ ﻛﺮﺩﻳﻢ« ﻭَ ﻛَﺬﻟِﻚَ ﺃَﻧْﺰَﻟْﻨﺎﻩُ ﺁﻳﺎﺕٍ ﺑَﻴِّﻨﺎﺕٍ».
ﻭﻟﻰ ﺑﺎ ﺍﻳﻨﻬﻤﻪ، ﺩﺍﺷﺘﻦ ﺩﻟﺎﺋﻞ ﺭﻭﺷﻦ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻰ ﻛﺎﻓﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺁﻣﺎﺩﮔﻰ ﭘﺬﻳﺮﺵ ﺣﻖ ﻧﻴﺰ ﻟﺎﺯم ﺍﺳﺖ، ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺩﻟﻴﻞ ﺩﺭ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﺁﻳﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﻳﺪ:ﻭ ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺭﺍ ﺑﺨﻮﺍﻫﺪ ﻫﺪﺍﻳﺖ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ« ﻭَ ﺃَﻥَّ ﺍﻟﻠَّﻪَ ﻳَﻬْﺪِﻯ ﻣَﻦْ ﻳُﺮِﻳﺪُ».
این جمله اشاره به عقیده بین الامرین دارد.
ﺑﺎﺭﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺍﻳﻢ ﻛﻪ ﺧﻮﺍﺳﺖ ﺧﺪﺍ ﺑﻰ ﺣﺴﺎﺏ ﻧﻴﺴﺖ، ﺍﻭ ﺣﻜﻴﻢ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻫﻤﻪ ﻛﺎﺭﻫﺎﻳﺶ ﺩﺍﺭﺍﻯ ﺣﺴﺎﺏ، ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺭﺍﻩ ﺍﻭ ﺑﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪﻩ ﺑﺮ ﺧﻴﺰﺩ، ﻭ ﺍﺯ ﺍﻋﻤﺎﻕ ﺟﺎﻥ ﺧﻮﺍﺳﺘﺎﺭ ﻫﺪﺍﻳﺖ ﺑﺎﺷﺪ، ﺧﺪﺍ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺁﻳﺎﺕ ﺑﻴﻨﺎﺗﺶ ﺭﺍﻫﻨﻤﺎﻳﻰ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ .
آیه ۱۷
إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالصَّابِئِينَ وَالنَّصَارَىٰ وَالْمَجُوسَ وَالَّذِينَ أَشْرَكُوا إِنَّ اللَّهَ يَفْصِلُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ
ایه ۱۷ ﺑﻪ ﺷﺶ ﮔﺮﻭﻩ ﺍﺯ ﭘﻴﺮﻭﺍﻥ ﻣﺬﺍﻫﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﻪ ﻳﻚ ﮔﺮﻭﻩ ﻣﺴﻠﻢ ﻭ ﻣﺆﻣﻨﻨﺪ، ﻭ ﭘﻨﺞ ﮔﺮﻭﻩ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻥ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﻛﺮﺩﻩ ﻣﻰﻓﺮﻣﺎﻳﺪ:« ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺍﻳﻤﺎﻥ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺍﻧﺪ، ﻭ ﻳﻬﻮﺩ، ﻭ ﺻﺎﺑﺌﺎﻥ، ﻭ ﻧﺼﺎﺭﺍ، ﻭ ﻣﺠﻮﺱ، ﻭ ﻣﺸﺮﻛﺎﻥ، ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﻭﺯ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺩﺍﻭﺭﻯ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ، ﻭ ﺣﻖ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺑﺎﻃﻞ ﺟﺪﺍ ﻣﻰ ﺳﺎﺯﺩ»
ﻳﻜﻰ ﺍﺯنام‌های ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻳﻮمﺍﻟﻔﺼﻞ، ﺭﻭﺯ ﺟﺪﺍﻳﻰ ﺣﻖ ﺍﺯ ﺑﺎﻃﻞ ﺍﺳﺖ، ﻳﻮم ﺍﻟﺒﺮﻭﺯ ﺭﻭﺯ ﺁﺷﻜﺎﺭ ﺷﺪﻥ ﻣﻜﺘﻮم‌ها، ﻭ ﺭﻭﺯ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺍﺧﺘﻠﺎﻓﺎﺕ ﺍﺳﺖ.
ﺁﺭﻯ ﺧﺪﺍ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺭﻭﺯ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺍﻳﻦ ﺍﺧﺘﻠﺎﻓﺎﺕ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﻣﻰﺩﻫﺪ ﭼﺮﺍ ﻛﻪ« ﺍﻭ ﺍﺯ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺁﮔﺎﻩ ﻭ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺍﺳﺖ؛ﺇِﻥَّ ﺍﻟﻠَّﻪَ ﻋَﻠﻰ ﻛُﻞِّ ﺷَﻰْ ءٍ ﺷَﻬِﻴﺪٌ»
در این آیه به ﭘﻨﺞ ﮔﺮﻭﻩ ﺍﺯ ﻣﺬﺍﻫﺐ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﺷﺪﻩ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﺭ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺍﻧﺤﺮﺍف‌شان ﺍﺯ ﺍﺻﻞ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺍﺳﺖ، ﻳﻬﻮﺩ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺍﻧﺤﺮﺍﻑ ﺭﺍ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺩﻳﮕﺮﺍﻥ ﺍﺯ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﺻﺎﺑﺌﺎﻥ ﻛﻪ ﮔﺮﻭﻩ ﺑﺮﺯﺧﻰ ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﻳﻬﻮﺩ ﻭ ﻧﺼﺎﺭﺍ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺩﺭ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺩﻭﻣﻨﺪ.
ﺳﭙﺲ ﻧﺼﺎﺭﺍ ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮﺵ ﺗﺜﻠﻴﺚ ﻭ ﺧﺪﺍﻳﺎﻥ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﺍﻧﺤﺮﺍﻑ ﺑﻴﺸﺘﺮﻯ ﻳﺎﻓﺘﻪ، ﻭ ﻣﺠﻮﺱ ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮﺩﻥ ﻛﻞ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﺩﻭ ﺑﺨﺶ ﺧﻴﺮ ﻭ ﺷﺮ ﻭ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪﻥ ﺑﻪ ﺩﻭ ﻣﺒﺪﺃ ﺩﺭ ﺳﺮﺍﺳﺮ ﺟﻬﺎﻥ ﻫﺴﺘﻰ ﺩﺭ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭼﻬﺎﺭم ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺭﻧﺪ. ﻭ ﺍﻣﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎﻥ ﻭ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎﻥ ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎﺭ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺍﻧﺤﺮﺍﻓﻨﺪ، ﺩﺭ ﺁﺧﺮ ﺫﻛﺮ ﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ.
در واقع در آیه از اصحاب ادیان سخن گفته شده اما در مورد ملحدین مطلبی ذکر نگشته، زیرا ملحدین هیچ اعتقادی به خداوند ندارند.
مؤسسه نورالیقین
مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی
بدون دیدگاه