تفسیر تخصصی
مدرس: استاد آل مرتضی
تاریخ: ۲۶ شهریور ۱۴۰۳ مصادف با ۱۲ ربیع‌الاول ۱۴۴۶
موضوع : آیه ۶۵ سوره نساء
دو عنصر اساسی برای اداره جامعه اسلامی
قضاوت پیامبر (ص) با حکم شرعی
پذیرفته نبودن اجتهاد در برابر نص
اولین اجتهاد بعد از پیامبر (ص)
اهمیت هفته وحدت در تاریخ انقلاب اسلامی
ارتباط اجتهاد دربرابر نص و موضوع نسخ
استحسان و مصالح مرسله
فلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ حَتَّىٰ يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لَا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ
روز دوشنبه مورخ ۲۶ شهریور ۱۴۰۳ مصادف با روز ۱۲ ربیع الاول و همزمان با نخستین روز از هفته وحدت جلسه تدریس تفسیر تخصصی با شرح و تفسیر ادامه آیه ۶۵ سوره نساء برگزار گردید.
استاد محترم حسینی آل مرتضی ابتدا مروری بر مباحث جلسه گذشته داشتند سپس موضوع مهم اجتهاد در برابر نص را مورد دقت وبررسی قرار داده و در ادامه به مناسبت هفته وحدت به مبحث مهم اتحاد و ضرورت آن در جامعه اسلامی پرداختند.
مدیریت محترم موسسه نورالیقین فرمودند یکی از اختلافات مهم بین شیعه و سنی مسئله اجتهاد در مقابل نص است که به دست عده‌ای همچون عمر، معاویه و ابن تیمیه بدعت گذاری شده است. آنها در حقیقت به دنبال راهی بودند تا بواسطه آن خطاها و اشتباهات خود را توجیه کنند و به این وسیله مقاصد خود را عملی کنند.
معنای نص
واژه نص در لغت یعنی هر کلامی که صریح و آشکار باشد و تنها دارای یک معنی بوده و قابل تأویل نباشد در اصطلاح یعنی گفتار صریح خداوند وسخنان روشن رسول (ص) که توسط راویان اخبار و احادیث به ما رسیده است و محدثان و راویان بزرگی اعم از شیعه و سنی در منابع معتبر خود آورده اند. مانند: حدیث تقلین.
معنای اجتهاد
اجتهاد در لغت به معنای سعی و کوشش و در اصطلاح به معنای استنباط احکام شرعی است.
اجتهاد در مقابل نص
اگر کسی بخواهد در برابر کلام آشکار خدا و رسول (ص) سعی کند نظر شخصی خود را اعمال کند و نصوص را نادیده گرفته و آن را در حاشیه قرار دهد به این کار در اصطلاح اجتهاد در برابر نص گفته می شود.
علامه عبدالحسین شرف الدین عاملی نویسنده کتاب النص و الاجتهاد درکتاب خود چنین می نویسد:
اجتهاد در مقابل نص عبارتند از مقدم داشتن نظر شخصی بر فرمان خدا و رسول «صلی الله علیه وآله».
سپس در توضیح بیشتر می نویسد: اجتهاد در اصطلاح به معنای اعمال رأی و استنباط حکم است. اجتهاد درصورتی برای مجتهد و افراد مطلع اسلامی مجاز است که مطابق با کتاب و سنت باشد و نظر مجتهد از این دو منبع سرشار سرچشمه بگیرد و در جهت مخالف نص صریح نباشد.
علامه شرف الدین حدود صد مورد اجتهاد در مقابل نص را در کتاب خود می آورد تعدادی از صحابه و فقهای اهل سنت را که در زمان پیامبر یا پس از پیامبر نظر خود را بر نص مقدم داشتند معرفی می کند.
مصداق بارز اجتهاد در مقابل نص آن بود که خلیفه دوم گفت: متعتان کانتا علی (عهد) رسول الله و انا محرّمهما؛ «دو متعه در زمان پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ حلال بود، من آنها را حرام نمودم، هرکس بدان عمل کند، مورد عقاب قرار می‌گیرد …»
مخالفت با اجتهاد در برابر نص
مخالفان اجتهاد در برابر نص علاوه بر دلایل عقلی به دلایل نقلی از آیات قرآن و روایات شیعه واهل سنت استدلال کرده‌اند.
بعضی از علما مانند آیه الله سبحانی با استناد به آیه اول سوره حجرات «أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ ۖ…» و توجه به لزوم تسلیم در برابر فرمان خدا و رسول، اجتهاد در برابر نص را جلو افتادن و تقدّم بر آنان می داند.
همچنین آیة الله مکارم شیرازی، در تفسیرآیه ۶۵ سوره نساء اجتهاد در برابر نص را مخالف هر نوع اجتهاد و اظهارنظر در برابر نص حکم خدا و رسولش می‌داند.
بر‌اساس آیه ۳۶ سوره احزاب «وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ..»
مؤمنان حق انتخاب و مخالفت در برابر خواسته خدا و رسول‌الله(ص) را ندارند و هر نظر و اجتهادی در برابرشان حرام است.
استاد آل مرتضی در این باره فرمودند: کسی نمی تواند حکم صریح قرآن و سنت را نپذیرد و حلال خدا را حرام کند و بالعکس.
اجتهاد در برابر نص به موضوع نسخ ارتباط دارد و ناسخ متعه زنان و متعه حج در قرآن بیان نشده است و بعد از پیامبر (ص) نیز نسخ اتفاق نیفتاده است. چرا که:
آیه ۲۴ نساء نص صریح قرآن در مورد متعه زنان است. «.. فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً ۚ…
و آیه ۱۹۶ سوره بقره نص صریح قرآن در مورد متعه حج است. فَإِذَا أَمِنْتُمْ فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ…
بنابراین مسلمانان بر طبق آیه ۶۵ باید در برابر دستورات خداوند و پیامبر اکرم (ص) در قول و عمل تسلیم محض باشند، وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيمًا. پیامبر اسلام (ص) از ما وحدت را خواسته اند و تحقق این امر هر چقدر هم مشکل باشد باید آن را اطاعت نمود.
استاد آل مرتضی در ادامه مبحث به مناسبت اولین روز از هفته وحدت فرمودند تحقق وحدت در جامعه اسلامی و تداوم آن یکی از مسائل مهمی است که زمینه ساز ظهور حضرت مهدی (عج) است.
امام زمان (عج) یکی از دلایل تأخیر در ظهور خودشان را چنین روایت می کنند:
لوْ أَنَّ أَشْیاعَنَا وَفَّقَهُمْ اللَّهُ لِطَاعَتِهِ عَلَی اجْتِمَاعٍ مِنَ الْقُلُوبِ فِی الْوَفَاءِ بِالْعَهْدِ عَلَیهِمْ لَمَا تَأَخَّرَ عَنْهُمُ الْیمْنُ بِلِقَائِنَا وَ لَتَعَجَّلَتْ لَهُمُ السَّعَادَةُ بِمُشَاهَدَتِنَا عَلَی حَقِّ الْمَعْرِفَةِ وَ صِدْقِهَا مِنْهُمْ بِنَا فَمَا یحْبِسُنَا عَنْهُمْ إِلَّا مَا یتَّصِلُ بِنَا مِمَّا نَکرَهُهُ وَ لَا نُؤْثِرُهُ مِنْهُمْ
اگر شیعیان ما که خداوند توفیق طاعتشان دهد، در راه ایفای پیمانی که بر دوش دارند، همدل می شدند، میمنت ملاقات ما از ایشان به تأخیر نمی افتاد، و سعادت دیدار ما زودتر نصیب آنان می گشت، دیداری بر مبنای شناختی راستین و صداقتی از آنان نسبت به ما؛ علّت مخفی شدن ما از آنان چیزی نیست جز آن چه از کردار آنان به ما می رسد و ما توقع انجام این کارها را از آنان نداریم.
خداوند متعال در آیه ۴۶ انفال می فرماید :
وأَطيعُوا اللَّهَ وَرَسولَهُ وَلا تَنازَعوا فَتَفشَلوا وَتَذهَبَ ريحُكُم ۖ وَاصبِروا ۚ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصّابِرينَ
اگر شما مسلمانان مدام با یکدیگر بر سر مسائل مختلف اعتقادی وسیاسی واقتصادی منازعه کنید وحدت نداشته باشید دشمن از این تفرقه سوء استفاده کرده بر شما مسلط می شود.
مقام معظم رهبری سال ۱۳۸۶ را با توجه به مشترکات موجود که بین ما شیعیان و اهل تسنن وجود دارد، همچون خدای واحد، قبله واحد، پیامبر واحد، مشترکات در اصول و فروع دین، سال انسجام ملی نامیدند.
شهید مطهری در کتاب حج درمورد لزوم وحدت بین مسلمین از علامه کاشف الغطا مفسر بزرگ شیعی چنین روایت می کند: بُنِيَ الأِسلامُ عَلي كَلِمَتَينِ، كَلِمَةِ التَّوحيدِ، وَ تَوحيدِ الكَلِمَةِ يعنى اسلام دو ركن دارد و اگر يكى از آنها نباشد اسلامى هم در كار نيست.
اول) توحيد: يعنى توجه به خداوند تبارك و تعالى در همه حال (توجه قلبى و توجه ظاهرى)
دوم) وحدت و يگانگى بين مسلمين و جامعه اسلام.
از نظر اين روايت شريف محور اسلام و انقلاب اسلامى بر پايه توجه به خداوند و وحدت امت اسلام، استوار است.
اگر كسى ظاهراً الله بگويد و توحيد را قبول داشته باشد ولى به وحدت و اتحاد مسلمين ضربه بزند مسلمان نيست، و اگر كسى شعار وحدت بدهد ولى توجه به خداوند تبارك و تعالى نداشته باشد اين هم مسلمان نيست.
شهید مطهری تاکید می کند که اگر این سخن علامه محقق شود مدینه فاضله بوجود می آید.
استاد آل مرتضی درادامه ضمن یاد آوری یکی از آثار و برکات هفته وحدت که موجب استحکام بین روابط بین شیعه و سنی می شود فرمودند :
ایده نامگذاری هفته وحدت در ابتدا بوسیله رهبر معظم انقلاب در سال ۱۳۵۶ شمسی، هنگامی که درسیستان و بلوچستان تبعید بودند صورت گرفت، ایشان به علمای اهل سنت آن منطقه پیشنهاد داد که در فاصله میان ۱۲ ربیع‌الاول سالگرد ولادت پیامبر اکرم (ص) بنابر روایات اهل سنت، تا ۱۷ ربیع‌الاول تاریخ ولادت حضرت محمد (ص) بنابر روایات شیعه مجالس جشن برگزار شود.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، آیت الله منتظری پیشنهاد نامگذاری این مدت به هفته وحدت را مطرح کردند، سپس امام خمینی (ره) در سخنرانی روز ۸ دی ۱۳۶۰ شمسی از این اصطلاح استفاده کردند و از آن سال به بعد، این هفته به طور رسمی به نام هفته وحدت نامیده شد و به این وسیله مردم ایران و مسلمانان جهان به اتحاد و یکپارچگی دعوت شدند.
مؤسسه نورالیقین
مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی
بدون دیدگاه