تفسیرسوره مومنون
مدرس: استاد آل مرتضی
تاریخ: ۱۴۰۳/۰۶/۲۴ مصادف با ۱۰ ربیع الاول ۱۴۴۶
موضوع: آیات ۱۲ الی ۱۶
ارتباط آیات این سوره با امامت امام زمان عجل الله فرجه الشریف
شرط اجتماعی ظهور امام زمان -عج‌الله-
ویژگی‌های شیعه
ولایت، امانت بزرگ الهی
مسأله مهدویت در کل ادیان
تزکیه و تهذیب نفس
تفاوتهای مهدی موعود شیعیان با یهودمراحل نُه گانه خلقت انسان
بسم الله الرحمن الرحیم
تفاوت غریزه و فطرت
غریزه و فطرت را خداوند در نهاد انسان خلق کرده است، اما با هم تفاوت‌هایی دارند:
۱. غریزه در حدود مسائل مادی (غریزه گرسنگی، غریزه جنسی و …) است
ولی فطرت مربوط به مسائل روحانی و ماوراء حیوانی است، مثل حقیقت‌جویی، کمال‌طلبی و…
۲. غریزه، خود به خود شکوفا می‌شود و نیاز به آموزش ندارد، از همان ابتدای تولد، فعلیت دارد و پا به پای رشد جسمی و روان‌شناختی، تحول می‌یابد، اما فطرت، که منشأ کمالات معنوی است، آموزشی است و باید آن را با تعلیم و تربیت شکوفا کرد.
آیه ۸
وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ
مراعات عهد و امانت
دو صفت دیگر از مؤمنان که در این آیه به آن اشاره شد:« مراعات امانت و عهدهاست». حفظ و ادای امانت به معنی وسیع کلمه و همچنین پایبند بودن به عهد و پیمان در برابر خالق و مخلوق از صفت بارز مؤمنان است.
امانات
۱. امانات معنوی: امانت‌های خدا، پیامبران الهی، آیین حق، کتب آسمانی، دستورالعمل‌های پیشوایان راه حق، امامت امامان معصوم (خصوصا قبول ولایت امام زمان علیه السلام در عصر حاضر)، حکومت (مهم‌ترین ودیعه الهی)
۲. امانات مادی: اموال، فرزندان، پست‌ها، مقام‌ها، وجوهات شرعی
مؤمنان باید در حفظ و ادای همه این امانات کوشا باشند؛ زیرا پایبند بودن به تعهدات و حفظ و ادای امانات مهم‌ترین پایه‌های نظام اجتماعی بشر است و بدون آنها هرج و مرج در سرتاسر جامعه به وجود خواهد آمد.
آیه ۹
وَالَّذِينَ هُمْ عَلَىٰ صَلَوَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ
محافظت بر نماز
آیات ابتدایی سوره، نخستین ﻭﻳﮋﮔﻰ ﻣﺆﻣﻨﺎﻥ ﺭﺍ ” ﺧﺸﻮﻉ ﺩﺭ ﻧﻤﺎﺯ” ﻭ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺻﻔﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ” ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺑﺮ ﻧﻤﺎﺯ” ﺷﻤﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ، ﺍﺯ ﻧﻤﺎﺯ ﺷﺮﻭﻉ ﻭ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﺯ ﺧﺘﻢ ﻣﻰشود؛ ﭼﺮﺍ ﻛﻪ:
ﻧﻤﺎﺯ ﻣﻬم‌ترﻳﻦ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺧﻠﻖ ﻭ ﺧﺎﻟﻖ ﺍﺳﺖ.
ﻧﻤﺎﺯ ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﻋﺎﻟﻰ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺍﺳﺖ.
ﻧﻤﺎﺯ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺑﻴﺪﺍﺭﻯ ﺭﻭﺡ ﻭ ﺟﺎﻥ ﻭ ﺑﻴﻤﻪکنندﻩ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺩﺭ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﮔﻨﺎﻫﺎﻥ ﺍﺳﺖ.
مخلص کلام، ﻧﻤﺎﺯ ﻫﺮ ﮔﺎﻩ ﺑﺎ ﺁﺩﺍﺑﺶ ﺍﻧﺠﺎم شود، ﺯﻣﻴﻨﻪ ﻣﻄﻤﺌﻨﻰ ﺑﺮﺍﻯ ﻫﻤﻪ ﺧﻮبی‌ها ﻭ نیکی‌ها ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ.
چرا در آیه ۲ «صلاة» به طور مفرد و در این آیه به طور جمع آمده است؟
ﺁﻳﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻭ ﺁﻳﻪ ﺍﺧﻴﺮ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﺩﻭ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﻭ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺩﻟﻴﻞ ﺩﺭ ﺁﻳﻪ ﻧﺨﺴﺖ، ﺻﻠﺎﺓ ﺑﻪ شکل ﻣﻔﺮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺁﻳﻪ ﺍﺧﻴﺮ ﺑﻪ شکل ﺟﻤﻊ آمده ﺍﺳﺖ، ﺍﻭﻟﻰ ﺑﻪ مسأﻟﻪ ﺧﺸﻮﻉ ﻭ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎﺹ ﺩﺭﻭﻧﻰ اشاره می‌کند ﻛﻪ ﺭﻭﺡ ﻧﻤﺎﺯ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﺮ همه ﺍﻋﻀﺎء اثر ﻣﻰ ﮔﺬﺍﺭﺩ ﻭ ﺩﻭﻣﻰ ﺑﻪ مسأله ﺁﺩﺍﺏ ﻭ ﺷﺮﺍﺋﻂ ﻧﻤﺎﺯ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﻭﻗﺖ ﻭ ﺯﻣﺎﻥ ﻭ ﻣﻜﺎﻥ ﻭ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻧﻤﺎﺯﻫﺎ که ﺑﻪ ﻧﻤﺎﺯﮔﺰﺍﺭﺍﻥ ﻭ ﻣﺆﻣﻨﺎﻥ ﺭﺍﺳﺘﻴﻦ سفارش ﻣﻰﻛﻨﺪ ﺩﺭ ﻫﻤﻪ ﻧﻤﺎﺯﻫﺎ ﻣﺮﺍﻗﺐ ﻫﻤﻪ ﺍﻳﻦ ﺁﺩﺍﺏ ﻭ ﺷﺮﺍیط ﺑﺎﺷﻨﺪ.
آیه ۱۰
ﺃُﻭﻟﺌِﻚَ ﻫُﻢُ ﺍﻟْﻮﺍﺭِﺛُﻮﻥَ
در این آیه بعد ﺍﺯ بیان ﺍﻳﻦ ﺻﻔﺎﺕ ﻣﻤﺘﺎﺯ، ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻬﺎﻳﻰ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ شکل ﺑﻴﺎﻥ ﻣﻰﻛﻨﺪ: ” ﺁﻧﻬﺎ ﻭﺍﺭﺛﺎﻧﻨﺪ”
آیه ۱۱
ﺍﻟَّﺬِﻳﻦَ ﻳَﺮِﺛُﻮﻥَ ﺍﻟْﻔِﺮْﺩَﻭْﺱَ ﻫُﻢْ ﻓِﻴﻬﺎ ﺧﺎﻟِﺪُﻭﻥَ
ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﻪ” ﺍﺭﺙ ﺑﺮﺩﻥ” ﻣﻤﻜﻦ ﺍﺳﺖ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ اشاره کند ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎﻥ ﺑﺪﻭﻥ ﺯﺣﻤﺖ ﺑﻪ ﺁﻥ ﻣﻰرﺳﻨﺪ، ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺍﺭﺙ ﻛﻪ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺯﺣﻤﺘﻰ ﺑﺮﺍﻯ ﺁﻥ ﻧﻜﺸﻴﺪﻩ ﺍﺳﺖ، ﺩﺭﺳﺖ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﺋﻞ ﺷﺪﻥ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎﺕ ﻋﺎﻟﻰ ﺑﻬﺸﺖ، ﺗﻠﺎﺵ، ﻛﻮﺷﺶ، ﭘﺎﻛﻰ ﻭ ﺧﻮﺩﺳﺎﺯﻯ بسیار ﻣﻰﺧﻮﺍﻫﺪ ﻭﻟﻰ ﺁﻥ ﭘﺎﺩﺍﺵ ﻋﻈﻴﻢ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺍﻳﻦ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﻧﺎﭼﻴﺰ به قدﺭﻯ ﺯﻳﺎﺩ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺑﻰزﺣﻤﺖ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺭﺳﻴﺪﻩ ﺍﺳﺖ.
ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﻟﺎﺯم ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺣﺪﻳﺜﻰ ﺍﺯ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮﺍﻣﻰ ﺍﺳﻠﺎم صل الله علیه و آله ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ است:
ﻣﺎ ﻣﻨﻜﻢ ﻣﻦ ﺍﺣﺪ ﺍﻟﺎ ﻭ ﻟﻪ ﻣﻨﺰﻟﺎﻥ: ﻣﻨﺰﻝ ﻓﻰ ﺍﻟﺠﻨﺔ، ﻭ ﻣﻨﺰﻝ ﻓﻰ ﺍﻟﻨﺎﺭ، ﻓﺎﻥ ﻣﺎﺕ ﻭ ﺩﺧﻞ ﺍﻟﻨﺎﺭ ﻭﺭﺙ ﺍﻫﻞ ﺍﻟﺠﻨﺔ ﻣﻨﺰﻟﻪ؛ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺍﺯ ﺷﻤﺎ ﺑﺪﻭﻥ ﺍﺳﺘﺜﻨﺎ ﺩﺍﺭﺍﻯ ﺩﻭ ﻣﻨﺰﻝ ﺍﺳﺖ: ﻣﻨﺰﻟﻰ ﺩﺭ ﺑﻬﺸﺖ، ﻭ ﻣﻨﺰﻟﻰ ﺩﺭ ﺩﻭﺯﺥ، ﺍﮔﺮ ﺩﻭﺯﺧﻰ و به ﺟﻬﻨﻢ وارد شود، ﺍﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎﻩ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﺭﺙ ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ”.
ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﻪ” ﺍﺭﺙ” ﺩﺭ ﺁﻳﻪ ﻣﻮﺭﺩ ﺑﺤﺚ ﻣﻤﻜﻦ ﺍﺳﺖ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اشاره کند.
ﺍﻳﻦ ﺍﺣﺘﻤﺎﻝ ﺭﺍ ﻧﻴﺰ ﺑﻌﻀﻰ ﺍﺯ ﻣﻔﺴﺮﺍﻥ ﺩﻭﺭ ﻧﺪﺍﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﻪ ﺍﺭﺙ ﺩﺭ ﺍﻳﻨﺠﺎ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﺳﺮﺍﻧﺠﺎم ﻛﺎﺭ ﻣﺆﻣﻨﺎﻥ ﺍﺳﺖ، ﻫﻤﭽﻮﻥ ﻣﻴﺮﺍﺙ ﻛﻪ ﺩﺭ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﻛﺎﺭ ﺑﻪ ﻭﺍﺭﺙ ﻣﻰ ﺭﺳﺪ.
ﻭ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎﻝ ﺍﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻋﺎﻟﻰ ﺑﻬﺸﺖ ﻃﺒﻖ ﻇﺎﻫﺮ ﺁﻳﺎﺕ ﻓﻮﻕ، ﻣﺨﺼﻮﺹ ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻰ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺩﺍﺭﺍﻯ ﺻﻔﺎﺕ ﺑﺎﻟﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺩﻳﮕﺮ ﺑﻬﺸﺘﻴﺎﻥ ﺩﺭ ﻣﺮﺍﺣﻞ ﭘﺎیین‌تر ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺭﻧﺪ.
استاد آل مرتضی در این جلسه تفسیر در آیات مورد بررسی در سوره مبارکه مؤمنون به مسأله امامت اشاراتی کردند.
مرور و ارتباط مطالب
در۱۰ آیه اولیه سوره مؤمنون، خداوند هفت صفت از صفات مؤمنان واقعی را برمی شمارد که این صفات در یاران امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف وجود دارد. استاد با تکیه بر آیه ۸ سوره مؤمنون به مسأله رعایت حق صاحب امانت پرداختند. امانات بر دو دسته است:
۱.حق الله
۲.حق النّاس
اما آنچه که حق الله است، در واقع دین خدا،عبادات الهی و احکام الهی است که انسان‌ها باید آن را مراعات کنند در این مسأله خداوند نفرموده است که امانات را ادا کنید بلکه فرموده که مراعات و محافظت کنید.
با دقت در آیه ۸ سوره مؤمنون و توجه به کلمه امانت و پرداختن به مصادیق گوناگون امانت، توضیح دادند که: اوج قله امانت، ولایت خاتم الاوصیاء حضرت امام زمان عجل الله است. اما سؤال اینجاست.
چرا مردم بر گرد امام زمان‌شان عجل الله جمع نمی‌شوند؟
این همانند آن سؤالی است که امام علی علیه‌السلام روزی از مالک اشتر پرسید و فرمود: ای مالک چرا مردم از حکومت ما فرار می‌کنند و به سوی معاویه می‌روند؟
مالک پاسخ داد: چون معاویه کیسه را شل می‌کند، سفره‌های رنگین می‌اندازد و جوایز و پول و نقره فراوان به اطرافیانش می‌دهد.
تشویق
و همچنین مخالفان و کسانی را که به سوی تو می‌آیند، می‌ترساند، از بین می‌برد و می‌کشد.
تهدید
اما امام علی، راه تو راه سختی است، راه دین، راه انفاق، راه جهاد و راه عدالت است.
در حالی که مردم به دنبال عدالت نیستند و در زمان ظهور بسیاری از مردم در مقابل آن می‌ایستند و امام را نمی‌خواهند؛ چون راه‌شان سخت است و مردم به این روش عادت نکرده‌اند.
در واقع مردم جسم و جان و روح خود را آماده نکرده‌اند، آنها به سختی‌ها و مشکلات و جهاد خو نگرفته‌اند؛ بنابراین وقتی امام از آنها این کارها را می‌خواهد سرباز می‌زنند و به مخالفت با امام برمی‌خیزند.
آیات ۱ تا ۱۰ مؤمنون صفات مؤمنان را بیان می‌کند و پس از آن در ادامه آیات ۱۲ تا ۲۲ از طریق آیات انفسی و آفاقی طریقه و روش رسیدن به این صفات را به انسان آموزش می‌دهد.
آیات ۱۲ تا ۱۶ آیات انفسی
این آیات با اشاره به خلقت انسان، دلایل وجود، عظمت و قدرت خدای باری تعالی را بیان می‌کند تا انسان در اثر این فهم و آگاهی، اعتقادش قوی و به مؤمن واقعی بدل شود. این آیات بیان می‌کند که خداوند در نهایت قدرت، انسان را خلق کرده و به او رحمت کرده و به او توانایی داده است تا در مسیر دین حرکت کند و در برخورد با مشکلات زندگی خانوادگی و جامعه عقب‌نشینی نکند و هرگاه که ترس و ناتوانی به سراغش آمد، کلام امیرمؤمنان علی علیه‌السلام را به او گوشزد می‌کند: «أتزعم انک جرم صغیر و فیک انطوی العالم الاکبر؛ آیا گمان کرده ای که تو یک جسم و ماده کوچکی هستی در حالی که در تو عالم بزرگی نهفته است.»
مراحل نه گانه خلقت و ممات و بعث
۱. خاک
۲. نطفه
۳. علقه ( خون بسته)
۴.مضغه (شبیه گوشت جویده )
۵. عظام ( رویش استخوانها)
۶. لحم ( گوشت)
۷. أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ
۸.لَمَيِّتُونَ
۹.يَوْمَ الْقِيَامَةِ تُبْعَثُونَ
پنج مرحله خلقت انسان
این مراحل پنج‌گانه اولیه جسمانی و حیوانیت اوست که تا چهار ماهگی اتفاق می‌افتد پس از آن مرحله نفخ روح می‌باشد.
ثمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ ۚ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ
پس از آن به طرز زیبا و ظریفی به مسأله معاد منتقل می‌شود:ثمَّ إِنَّكُمْ بَعْدَ ذَٰلِكَ لَمَيِّتُونَ
ولی برای آنکه این تصور پیش نیاید که با مردن انسان همه چیز پایان می‌یابد، بلافاصله می‌افزاید سپس شما روز قیامت بار دیگر به زندگی باز می‌گردید و برانگیخته می‌شوید. ثمَّ إِنَّكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ تُبْعَثُونَ.
موسسه نورالیقین
مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی
بدون دیدگاه