تفسیر روز بیست و نهم

مدرس: استاد آل مرتضی

سوره حج

بسم الله الرحمن الرحیم
سرکار خانم آل مرتضی در روز ۲۹ ماه مبارک رمضان تدریس،آیات ۳ و ۴ سوره مبارکه حج را با این سوال آغاز کردند که ؛ با توجه به اینکه براساس روایات شیاطین در ماه مبارک رمضان در غل و زنجیر هستند پس چرا در این ماه شاهد فساد و گناهان زیادی در جامعه هستیم ؟؟

خداوند متعال در ایه ۳ سوره مبارکه حج می فرماید :
وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يُجَادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّبِعُ كُلَّ شَيْطَانٍ مَرِيدٍ؛ گروهی از مردم، بدون هیچ علم و دانشی، به مجادله درباره خدا برمی‌خیزند؛ و از هر شیطان سرکشی پیروی می‌کنند.

موضوع این ایه درباره👇
جدال در مسائل اعتقادی، ‌اخلاقی، خالقیت ، ربوبیت و شریعت است.

آنها گاه، در اصل توحید و یگانگى حق و نفى هر گونه شریک، جدال مى کنند، و گاه، در قدرت خدا نسبت به مسأله احیاى مردگان و بعث و نشور، و در هر صورت هیچگونه دلیلى بر گفته هاى خود ندارند.

اولین ویژگی این افراد جدال بدون علم است
گروهی از مردم بدون علم و از روی جهل و نادانی با قلدری جدال می کنند وکسی حریف این افراد نمی شود میخواهند حرفشان را به کرسی بنشانند

مساله جدال به خودی خود مذمت شده نیست چرا که خداوند متعال در ایه ۱۲۵ سوره مبارکه نحل پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله را به “جدال احسن” امر می کند و می فرماید :ادْعُ إِلَىٰ سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ ۖ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ ۚ
با حکمت و اندرز نیکو، به راه پروردگارت دعوت نما، و با آنها به روشى که نیکوتر است، استدلال و مناظره کن!

از انجا که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله با اخلاص و دلسوزی و با محبت به هدایت مردم می پردازد خداوند متعال خطاب به ایشان توصیه می کند برای هدایت مردم به راه پروردگاره با جدال احسن اقدام کن

دومین ویژگی این افراد براساس ایات مورد بحث تبعیت از هر شیطان عاصی و متمرد است “وَيَتَّبِعُ كُلَّ شَيْطَانٍ مَرِيدٍ”؛ و از هر شیطان سرکشی پیروی می‌کنند.

انها نه فقط از یک شیطان، که از همه شیطان ها! اعم از شیاطین انس و جن که هر یک از آنها براى خود نقشه و برنامه و حیله و دامى دارند.

واژه «مرید» از ماده «مرد» (بر وزن سرد) در اصل، به معنى سرزمین بلندى است که خالى از هر گونه گیاه باشد، و به درختى که از برگ خالى شود «امرد» مى گویند، و روى همین جهت، به نوجوانانى که مو در صورتشان نروئیده نیز، «امرد» گفته مى شود.

در اینجا منظور از «مرید» کسى است که عارى از هر گونه خیر و سعادت و نقطه قوت است، و طبعاً چنین کسى، سرکش، متمرد، ظالم و عصیانگر خواهد بود.

روشن است پیروى از «شیطان بى همه چیز» انسان را به چه سرنوشتى مبتلا مى سازد.
کسانیکه دو ویژگی فوق را دارند یعنی
1- مَنْ يُجَادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ
2- وَيَتَّبِعُ كُلَّ شَيْطَانٍ مَرِيدٍ
در نتیجه كُتِبَ عَلَيْهِ أَنَّهُ مَنْ تَوَلَّاهُ فَأَنَّهُ يُضِلُّهُ وَيَهْدِيهِ إِلَىٰ عَذَابِ السَّعِيرِ؛ بر او نوشته شده که هر کس ولایتش را بر گردن نهد، بطور مسلّم گمراهش می‌سازد، و به آتش سوزان راهنماییش می‌کند!
کتب معنای الزام و وجوب دارد
این افراد تحت ولایت شیطان می روند نظیر آیه ” والذین کفروا اولیاءوهم الطاغوت ” و هر کس تحت ولایت شیطان برود شیطان او را گمراه می کند و او را به سوی عذاب سوزان راهنمایی می کند.

سوال ⁉️ چرا خداوند متعال بعضی افراد ظالم و فاسق را که قابل اصلاح نیستند در مجازاتشان تاخیر می اندازد؟

1- زیرا خداوند هیچگاه در مجازات بندگان گناهکارش عجله نمی کند «خيرك إلينا نازل وشرّنا إليك صاعد»

2- إِنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدَادُوا إِثْمًا ۚ وَلَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ ما به آنان مهلت می‌دهیم فقط برای اینکه بر گناهان خود بیفزایند؛ و برای آنها، عذاب خوارکننده‌ای (آماده شده) است!

امام خمینی رحمه اِه علیه در اربعین حدیث به نقل نظر چند نفر از علماء و بزرگان پرداختند از جمله اینکه
سید بن طاووس در اقبال الاعمال چند جواب به این اشکال بیان فرموده اند:

1- اگر شیاطین در ماه مبارک رمضان هم به حال خود وا گذاشته می‌شدند و همان آزادی در غیر ماه مبارک را داشتند، در این ماه رمضان و به خاطر فرصتی که خدای متعال در ماه مبارک به شما عنایت فرموده به شما حسادت می‌کردند و همه تلاش خود برای از بین بردن شما خرج می‌کردند، لذا مراد اینکه در غل و زنجیر هستند یعنی از رساندن آزار اضافه بر آنچه تا قبل از آن به شما می‌رساندند، عاجزند.

2- احتمال دیگر این است که هر ماهی شیاطین مخصوص به خود داشته باشد که در این ماه شیاطین ماه مبارک در غل و زنجیر هستند، اما سایر شیاطین آزاد هستند و لذا مشاهده می‌کنیم در این ماه وسوسه‌های شیطانی در انسان‌ها وجود دارد.

3- احتمال دارد که منع شیاطین از عده مخصوصی باشد با توجه به مصلحتی که خدای متعال برای ایشان در نظر گرفته و رحمتی الهی که شامل حالشان است و الا کفار و سایر افراد غیر از ایشان چه بسا در تمام زمان‌ها تحت سیطره شیطان باشند.

4-احتمال دیگر این است ابلیس به همراه شیاطین دیگر، در پی گمراه کردن مؤمنین هستند و در این ماه سایر شیاطین در غل و زنجیرند و ابلیس به تنهایی در پی انحراف بندگان خدای متعال است.

5- احتمال دیگر این است که بنده دارای نفس اماره است و عاداتی دارد که با توجه به طبیعتش است و یا نزدیکان بد رفتاری دارد که ولو شیاطین در بند هستند اما این عوامل باعث گمراهی ایشان در ماه مبارک می‌شود.

6- احتمال دیگر این است که بنده ممکن است قبل از ماه مبارک گناهانی داشته باشد که موجب تاریکی قلب و عقلش شده باشد و بین او و خدای متعال حجاب انداخته باشد، لذا این گناهان گذشته برای استمرار غفلتش در ماه مبارک کافی است و از در غل و زنجیر بودن شیاطین سودی نمی‌برد.6-6-

علامه محمد تقی مجلسی پدر علامه مجلسی صاحب بحار الانوار نیز در توجیه دربند بودن شیاطین چند احتمال بیان می‌فرمایند:

1- در این روایات آمده «مَرَدَة الشیاطین» در غل و زنجیر هستند، لذا ممکن است انحراف توسط غیر ایشان باشد.

2- ممکن است این انحرافات توسط نفس اماره باشد.

3- در غل بودن شیاطین کنایه است از روزه داری مؤمنین زیرا روزه باعث می‌شود شهوت انسان شکسته شود و قوه عاقله بنده تقویت گردد و شخص قدرت بر ترک امور مخالف با امر الهی پیدا می‌کند. سپس ایشان روایتی را از نبی مکرم اسلام (ص) نقل می‌کنند که شیطان مانند خون در رگهای بنی آدم جریان دارد. با روزه داری راه را بر او تنگ کنید.

مؤسسه نورالیقین

مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی