فهرست مطالب
ثُمَ أَنْشَأَ سُبْحَانَهُ فَتْقَ الْأَجْوَاءِ وَ شَقَّ الْأَرْجَاءِ وَ سَكَائِكَ الْهَوَاء
سپس خداوند سبحان طبقات جوّ را از هم گشود و اطراف آن را باز کرد و فضاهای خالی ایجاد نمود!
ترجمه لغات
فَتْقَ الأَجْواء: طبقات جو را از هم گشود.
«فتق» (اسم مصدر): گشاده و فراخ. «اجواء» (جمع «جَوّ»): فضاهای باز و بیکران
شَقَّ: به معنای شکاف در چیزی است و از همین رو به اختلافاتی که درمیان جمعیت واقع می‌شود و آنها را از هم جدا می کند شقاق می‌گویند.
أَرْجَاء: جمع «رجی» کرانه‌ها، کنارها، جوانب.
سَکائِک: جمع «سُکَاکة» به معنای فضای خالی میان آسمان و زمین.(ر.ک: مجمع البحرین، ج5، ص270)
هَواء: در اصل به معنای خالی بودن و سقوط کردن است و لذا هر چیز خالی، هوا می‌گویند، از جمله فضای میان زمین و آسمان. و اینکه به تمایلات شهوانیِ نفس «هوا» گفته می‌شود به خاطر آن است که در دنیا و آخرت مایه سقوط انسان است.(مقاییس الغه، مفردات راغب، لسان العرب)
شرح اجمالی
پس از آنکه در بخش قبل به کلّیاتی در آفرینش و خطوط اصلی آن اشاره شد و تفاوت اصلی و ریشه‌ایِ آفرینش الهی با محصولات مخلوقات را بیان فرمود، در این قسمت به سراغ آغاز آفرینش می رود و با اشاره به خلقت فضا می‌فرماید: «سپس خداوند سبحان طبقات جوّ را از هم گشود و فضا را ایجاد کرد.»
موضوعات کلی بخش پنجم
- گشودن فضا(ثُمَ أَنْشَأَ سُبْحَانَهُ فَتْقَ الْأَجْوَاءِ)
- ایجاد اطراف و جوانب فضا (وَ شَقَّ الْأَرْجَاءِ)
- طبقات فضا و هوا (وَ سَكَائِكَ الْهَوَاء)
- آیا آفرینش فضا پیش از ایجاد آسمان به وقوع پیوست؟
در قسمت اول، اشاره به گشودن فضا و در قسمت دوم، ایجاد اطراف و جوانب آن و در قسمت سوم، اشاره به طبقات آن شده است. تمام این جمله ها نشان می هد که قبل از آفرینش آسمان ، آفرینش فضای جهان بوده است، فضایی که استعداد پذیرش کرات آسمانی و منظومه‌ها و کهکشان‌ها را داشته باشد. درست همانند صفحه کاغذ وسیعی که نقّاش چیره دست، قبلاً برای کشیدن نقش آماده می کند.(پیام امام، ص126) در بخش چهارم بحثی اجمالی درباره آفرینش موجودات شده است و در این قسمت شرح و تفصیل تازه‌ای برای آن بیان می‌فرماید. در هر حال ظاهر این عبارات این است که فضا یکی از مخلوقات یا نخستین مخلوق در عالم ماده است.(همان، ص137)
همچنین حضرت علی علیه السلام در سخنانی زیبا و علمی درباره مراحل دقیق آفرینش می‌فرماید: خدای سبحان نخست هوا و سپس آب و دیگر پدیده‌ها را آفرید. امروزه دانشمندان به این حقیقت دست یافته‌اند که آب از اکسیژن و هیدروژن تشکیل می‌شود و آفرینش موجودهای فلکی، از هوا و توده بخار آغاز شده است. (سلونی، ج1، ص161)
شکافته شدن فضا
فَتْقَ الْأَجْوَاءِ؛ طبقات جو را از هم گشود.
- مقصود از شکافتن فضا «فَتقَ الاَجواء» چیست؟
«فَتق» یعنی گشودن و شکافتن؛ البته «فَتق» به معنای شکافتگی مطلق نیست بلکه منظور، چیزهایی است که از یکدیگر دست بر می‌دارند و جدا می‌شوند. منظور از « فَتقَ الاَجواء» و حرکت جدید جوّها، فعل و انفعالاتی است که در اجزاء و مواد واقع در فضا صورت گرفته است نه در خود فضا. به عبارت دیگر، مواد و اجزاء پراکنده در فضا که با فاصله‌های زیاد، جاهای وسیعی را اشغال کرده بودند، از آن فضای باز وسیع به مکان کوچک‌تر منتقل و متراکم شدند و در محدوده‌هایی با نظم و ترتیب خاصی فراهم آمدند.(منشور جاودانه، صص70 و 71)
وَ شَقَّ الْأَرْجَاءِ وَ سَكَائِكَ الْهَوَاء؛ و اطراف آن را باز کرد و فضاهای خالی ایجاد نمود!
- عبارات «متراکم شدن» و «شکافتن فضا» در بردارنده چه نکاتی است؟
در این بحث سه نکته وجود دارد:
- موادی که در فضا هستند از جای وسیع‌تر به جای کوچک‌تر رانده شده اند.
- این مواد که بر اثر فشار از مرکز متراکم شدند، شکاف برداشتند و فاصله‌هایی در آنها ایجاد گردید که از آن به «شَقَّ الاَرجاء» تعبیر شده است.
- بر اثر این فشار و شکاف، در جاهای دور و کرانه‌های نهایی آن بزرگراه‌هایی به وجود آمدند.(سکائِکَ الهَواء) (منشور جاودانه، ص71)
قصه خلقت به زبان ساده‌تر
خداوند سبحان اراده فرمود که آسمان و زمین را بیافریند. برای این منظور، در ظرف فضا و جوّی که از پیش آفریده بود، مجموعه‌ای از مواد و املاح متفاوت (مولکول‌ها) را آفرید، آنگاه جوّ بسته مولکول‌ها را باز کرد. باز شدن جوّ بسته این موادّ مختلف به معنای شکوفا شدن آن اجزاء و املاح گوناگون برای پیدایش موجودات بعدی است، زیرا این مولکول‌ها در ابتدا در این فضای نامتناهی پراکنده بودند و با یکدیگر فاصله داشتند. این فاصله‌ها و موادّی که در این فاصله‌ها قرار گرفته بودند، تا وقتی که به حال خود بودند (خداوند اراده نفرموده بود از آنها جسمی یا کره‌ای بسازد) فضای بسته بود، که از فضای بسته به «رتق» تعبیر شده است. مثلاً زمانی که ما سنگ‌های معادن را استخراج می‌کنیم تا به صورت صنایع مطلوب درآید، از این استخراج به «فتق» تعبیر می‌شود؛ یعنی ما معادن بسته را باز کردیم و آنها را شکوفا ساختیم تا از این درهای بسته معادن، صنایع مطلوب را به دست آوریم.
خداوند متعال ابتدا هر یک از مولکول‌های متفاوت را در فضای خاصّی به شکل معادن سربسته و استخراج نشده آفرید و آنگاه این فضای بسته را باز کرد (فتق). به عبارت دیگر خداوند در «فضا» و «مولکول‌ها» که هر دو را قبلاً با عنایت ویژه‌ای آفریده بود، آفرینش جدیدی به وجود آورد و این اجزاء را در آن فضای نامتناهی با ترتیب خاصی به هم آمیخت و فعل و انفعالاتی را ایجاد کرد که در آن، این اجزاء و مواد، انسجام و تراکم ویژه‌ای یافتند که از جمله آنها ایجاد شکاف‌هایی در اطراف این اجزاء بود. علاوه بر شکاف‌های اطراف و داخل این اجزاء که به کوچه‌های داخلی یک مجموعه بزرگ تعبیر می‌شود، بزرگراه‌ها و گذرگاه‌های بسیار وسیع و گسترده‌ای هم در دوردست این مجموعه ایجاد شدند تا مسیر «تندروان فلکی» و کرات عظیم باشند که می‌توان به اصطلاح امروز از آنها به عنوان «مدارهای حرکت کرات» یا «دالان‌های هوایی» که جهت مسیر هواپیماها را مشخص می‌کنند یاد کرد و یا اینکه این‌گونه برداشت نمود که این مجموعه‌ها به جایی چسبیده نیستند و فاصله‌های عظیمی بین آنهاست که مثلاً به وسیله قوه جاذبه در مدار خود قرار گرفته‌اند.(منشور جاودانه، صص 71 و 72)
موسسه نورالیقین
مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی
بدون دیدگاه