حرف جرّ «مِن» بر چند معنی دلالت می کند؟
اساساً لفظ «مِن» بر معانی مختلفی دلالت دارد:
1. ابتدای غایت
2. تبعیض
3. بیان جنس
4. زائده
- ابتدای غایت
لفظ «مِن» ابتدای مقصد (غایت) در مکان و گاه برای ابتدای زمان آورده می شود.[1]
الف) ابتدای غایت مکانی:
مثال 1: خرجتُ مِنَ المدینةِ.[2]
[ترکیب: خرجتُ: فعل ماضی، مبنی بر سکون، تُ: ضمیر متصل، مبنی، محلاً مرفوع ، فاعل/ مِن: حرف جرّ، مبنی بر سکون/ المدینةِ: اسم مجرور به حرف جرّ، علامت جرّ کسره ظاهری/ من المدینة: جارّ و مجرور، متعلّق به «خرجتُ»]
مثال۲: «سبحان الّذی أسری بِعَبدِهِ لیلاً مِنَ المسجدِ الحرام إلی المسجدِ الاقصی…» [3]
[ترکیب: سُبحانَ: مفعول مطلق برای فعل محذوف (اُسَبِّحُ یا سَبَّحتُ) و منصوب، علامت نصب فتحه ظاهری/ الّذی: اسم موصول، مبنی، محلاً مجرور، مضاف الیه/ أسری: فعل ماضی، مبنی بر فتحه مقدر، ضمیر مستتر «هو»: محلاً مرفوع، فاعل/ بِ: حرف جرّ، مبنی بر کسر/ عبدِ: اسم مجرور به حرف جرّ، علامت جرّ کسره ظاهری/ بِعبدِ: جارّ و مجرور، متعلّق به «اسری»/ ه: ضمیر متصل، مبنی، محلاً مجرور، مضاف الیه/ لیلاً: مفعول فیه و منصوب ، علامت نصب فتحه ظاهری، متعلق به «اسری»/ الحرامِ: نعت برای «المسجدِ» و مجرور بنابر تبعیت، علامت جرّ کسره ظاهری / إلی: حرف جرّ، مبنی بر سکون/ المسجدِ: مجرور به حرف جرّ، علامت جرّ کسره ظاهری/ الی المسجد: جارّ و مجرور ، متعلّق به «اسری» / الاقصی: نعت برای «المسجدِ» و مجرور بنابر تبعیت، علامت جرّ کسره مقدر]
ب) ابتدای غایت زمانی
مثال۱: صمتُ مِنَ الصَّباحِ الی المَساءِ.[4]
[ترکیب:صمتُ: فعل ماضی، مبنی بر سکون، تُ: ضمیر متصل، مبنی، محلا مرفوع، فاعل/ مِن: حرف جرّ، مبنی بر سکون/ الصباح: مجرور به حرف جرّ، علامت جرّ کسره ظاهری/ من الصباح: جارّ ومجرور، متعلق به «صمت»/ الی: حرف جرّ ، مبنی بر سکون/ المساء: مجرور به حرف جرّ، علامت جرّ کسره ظاهری/ الی المساءِ: جارّ و مجرور، متعلّق به «صمت»]
مثال 2: «لا تَقُم فیه ابداً لَمسجدٌ اُسِّسَ علی التَّقوی مِن اوّلِ یومٍ …» [5]
[ترکیب: لا: حرف نهی، مبنی بر سکون/ تَقُم: فعل مضارع مجزوم، علامت جزم سکون، ضمیر مستتر «انت»، محلاً مرفوع، فاعل/ فی: حرف جرّ، مبنی بر سکون/ ه: ضمیر متصل، مبنی، محلا مجرور به حرف جرّ/ فیه: جارّ و مجرور، متعلّق به «لاتقم»/ ابدا: مفعول فیه و منصوب، علامت نصب فتحه ظاهری/ ل: لام ابتدا، مبنی بر فتح / مسجدٌ: مبتدا و مرفوع، علامت رفع ضمه ظاهری/ اُسّسَ: فعل ماضی مجهول، مبنی بر فتح، ضمیر مستتر هو : محلاً مرفوع، نائب فاعل/ عَلَی: حرف جرّ، مبنی بر سکون/ التّقوی:مجرور به حرف جرّ،علامت جرّ کسره مقدر / علی التّقوی: جارّو مجرور ، متعلِّق به «اُسِّسَ»/ مِن: حرف جرّ، مبنی بر سکون/ اولِ: مجرور به حرف جرّ، علامت جرّ کسره ظاهری/ مِن اوّلِ: جارّ و مجرور، متعلِّق به «کانَ» یا «استقرَّ» محذوف، محلا منصوب حال/ یومٍ: مضاف الیه، علامت جرّ کسره ظاهری]
- تبعیض: وقتی که «مِن» به معنای بعض باشد.
مثال 1: اَخذتُ مِنَ الدّراهِم.[6]
[ترکیب: اخذت: فعل ماضی، مبنی بر سکون، تُ: ضمیر متصل، مبنی و محلاً مرفوع، فاعل/ مِن: حرف جرّ، مبنی بر سکون/ الدراهمِ: مجرور به حرف جرّ، علامت جرّ کسره ظاهری/ من الدراهم: جارّ و مجرور، متعلِّق به «اخذتُ»]
توضیح: «مِنَ الدَّراهم» یعنی مقداری (بعضی) از دِرهم ها را گرفتم نه همه آن ها را.
مثال 2: «و مِنَ النّاسِ مَن یقُولُ آمَنّا بِاللهِ و بِالیَومِ الآخِرِ و ما هم بمؤمنینَ» [7]
[ترکیب: و: حرف عطف یا استیناف، مبنی بر سکون/ مِن: حرف جرّ، مبنی بر سکون/ الناسِ: مجرور به حرف جرّ، علامت جرّ کسره ظاهری/ مِن الناسِ: جارّ و مجرور ، متعلّق به (کان) محذوف، محلاً مرفوع، خبر مقدم/ مَن: محلاً مرفوع، مبتدای مؤخر/ یقول: فعل مضارع مرفوع، علامت رفع ضمه ظاهری، هو مستتر: محلاً مرفوع، فاعل/ آمنّا: فعل ماضی، مبنی بر سکون، نا: ضمیر متصل، مبنی، محلاً مرفوع، فاعل/ بِ: حرف جرّ، مبنی بر سکون/ اللهِ: مجرور به حرف جرّ، علامت جرّ کسره ظاهری/ بالله: جارّ و مجرور، متعلّق به «آمنّا»/ و: حرف عطف، مبنی بر فتح/ بِ: حرف جر، مبنی بر سکون/ الیوم: مجرور به حرف جرّ، علامت جرّ کسره ظاهری/ بالیوم: جارّ و مجرور، متعلق به «آمنّا»/ الاخرِ: نعت برای الیوم، و مجرور به تبعیت/ و: حالیه، مبنی بر فتح/ ما: نافیه، مبنی بر سکون/ هم: ضمیر منفصل، مبنی، محلاًمرفوع، اسم «ما»/ بِ: حرف جرّ زائده، مبنی بر سکون/ مؤمنین: لفظا مجرور و محلاً منصوب، خبر «ما»]
- بیان جنس: این معنا بیانگر تبیین و رفع ابهام از اسم ماقبل است.
مثال: «فَاجتَنِبُوا الرجسَ مِنَ الاَوثانِ …»[8]
[ترکیب: ف: رابطه، مبنی بر فتح/ اجتنبوا: فعل امر، مبنی بر حذف نون، واو: ضمیر متصل، مبنی، محلاً مرفوع، فاعل/ الرجسَ: مفعول به و منصوب، علامت نصب فتحه ظاهری/ مِن: حرف جرّ، مبنی بر سکون/ الاوثانِ: مجرور به حرف جرّ، علامت جرّ کسره ظاهری/ من الاوثان: جارّو مجرور، متعلّق به «اجتنبوا»/ و: حرف عطف، مبنی بر سکون/ اجتنبوا: قبلا ذکر شد/ قولَ: مفعول به و منصوب، علامت نصب فتحه ظاهری/ الزورِ: مضاف الیه و مجرور ، علامت جر کسره ظاهری]
توضیح: «مِنَ الاَوثان» بیانگر نوع رجس است که در آیه مورد نظر است.
- «مِن» زائده (تأکید کننده معنی)
مثال1: ما جاءَنی مِن احدٍ.[9]
[ترکیب: ما: حرف نفی ، مبنی بر سکون/ جاءَ: فعل ماضی ، مبنی بر فتح /ن:نون وقایه[10]/ ی: ضمیر متصل، مبنی، محلاً منصوب، مفعول به / مِن: حرف جرّ زائد، نیاز به متعلّق ندارد/ احدٍ: لفظا مجرور به حرف جرّ، محلاً مرفوع، فاعل «جاء»]
در اصل به این صورت بوده: ما جاءَنی احدٌ[11]
مثال 2: «…فارجِعِ البَصَرَ هَل تری مِن فطورٍ»[12]
[ترکیب: ف: رابطه، مبنی بر فتح/ إرجِع: فعل امر، مبنی بر سکون، ضمیر مستتر انت: مبنی، محلاً مرفوع، فاعل/ البصرَ: مفعول به و منصوب، علامت نصب فتحه ظاهری/ هل: حرف استفهام، مبنی بر سکون/ تری: فعل مضارع مرفوع، علامت رفع ضمه مقدر، ضمیر مستتر انت: مبنی، محلاً مرفوع، فاعل/ من: حرف جرّ زائد، مبنی بر سکون/ فطورٍ: لفظا مجرور به حرف جرّ و محلاً منصوب ، مفعول به/ این جارّ و مجرور نیازی به متعلَّق ندارد.]
توضیح: در دو مثال فوق، «مِن» زائد و برای تاکید آمده است.
[1] . ترجمه و شرح ابن عقیل، ج3، ص24
[2]. از شهر خارج شدم.
[3] . پاک و منزه است خدایی که در مبارک شبی بنده خود محمد را از مسجدالحرام به مسجد اقصی سیر داد… (1 / اسراء)
[4]. از صبح تا شب، روزه گرفتم.
[5] . ای رسول در مسجد آنها قدم مگذار ، زیرا مسجدی که از روز اول بر تقوا بنا شده شایسته تر است که در آن نماز به جا آوری. (108 / توبه)
[6] . بعضی از درهم ها را گرفتم.
[7] . از مردم منافق کسانی است که گویند ما ایمان آوردیم به خدا و روز بازپسین، نیستند ایشان از ایمان آورندگان . (8 / بقره)
[8] . از پلیدی حقیقی یعنی بتها اجتناب کنید… (30 / حج)
[9] . به طور قطع کسی نزد من نیامده است.
[10] . نون وقایه : حرفی است غیر عامل که محلی از اعراب ندارد و قبل از «ی» متکلم قرار می گیرد. مثال: أکرمنی صدیقی (موسوعه، ص 594)
[11] . شرح ابن عقیل، جلد 3، ص 25
[12] . پس دیدگان را به گردش انداز آیا هیچ سستی می بینی؟ (3 / ملک)
مؤسسه نورالیقین
مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی
م
بدون دیدگاه